ارسلان شبانی - کارشناس ارشد آموزش محیط زیست، اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، تبریز، ایران
نادر حبیب زاده - استادیار گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز ، ایران
میرمحسن حسینی قمی - دکتری دامپزشکی، اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، تبریز، ایران

تکه‎تکه شدن و انزوای زیستگاه‎ها به عنوان یکی از بزرگ ترین تهدیدهای تنوع زیستی، خطر انقراض محلی گونه‎ها را به خاطر عوامل درون‎آمیزی و حوادث تصادفی جمعیت‎شناختی افزایش می‎دهد. این امر، توانایی جابه جایی جمعیت‎ها را نیز در پاسخ به آشفتگی‎های زیستگاهی محدود می‎کند. با ایجاد یا حفاظت از مسیرهای ارتباطی بین هسته های طبیعی، می توان اثرات منفی تکه تکه شدن زیستگاه را کاهش داد. در این مطالعه، با به کارگیری معیارهای زیستی و تهدید - ‎فرصت‎ها و بر اساس هم آرایی گروه‎های مختلف ذی‎نفع در تصمیمات حفاظت محیط‎زیست، مسیرهای ارتباطی بالقوه تنوع زیستی در استان آذربایجان شرقی اولویت‎بندی شدند. برای مسیر با بالاترین اولویت ارتباطی، گونه‎های حساس به تخریب و تکه‎تکه شدن زیستگاه از نظر کارشناسان اداره کل حفاظت محیط‎زیست مشخص گردید. مدل‎سازی مطلوبیت زیستگاهی برای گونه‎های مار (جنس‎های وایپر و کلوبر)، پلنگ، سیاه‎گوش، کل و بز و قوچ و میش با کمک چهار مدل آماری جی.ال.ام.، ام.آی.آر.اس.، مکسنت و آر.اف. و استفاده از داده‎های حضور گونه‎ها صورت گرفت. اگرچه صحت پیش‎یابی تمامی چهار مدل در مورد پلنگ و کل و بز خوب بود ولی در مورد قوچ و میش مدل های مکسنت و آر.اف. و برای سیاه‎گوش نیز تنها مدل آر.اف. صحت پیش‎یابی خوبی نشان دادند. در مورد گونه‎های مار، هیچ مدلی از صحت پیش‎یابی خوبی برخوردار نبود (آی.یو.سی. < ۷/۰). با واردسازی نتایج این چهار مدل در یک مدل اجماعی، نقشه‎های مطلوبیت زیستگاهی گونه‎ها تهیه گردید. با کمک نقشه‎های مطلوبیت زیستگاهی به دست آمده و به کارگیری بسته جانبی طراحی کریدور در محیط آرک.جی.آی.اس.، طراحی کریدور مناسب از دیدگاه گونه‎های انتخاب شده صورت گرفت. بر اساس نتیجه به دست آمده، لزوم ایجاد کریدورهای ارتباطی بین پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه ‎حفاظت‎شده مراکان در اولویت اول استانی و منطقه حفاظت‎شده دیزمار و پناهگاه‎ حیات وحش کیامکی در اولویت بعدی قرار دارد. محل تعیین‎شده کریدور بین پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت‎شده مراکان با مشاهده‎های میدانی جابه جایی تنوع زیستی هم خوانی نزدیکی را نشان داد.  

تکه‎تکه شدن زیستگاه, ارتباط زیستگاهی, مطلوبیت زیستگاهی, کریدور, آذربایجان شرقی