علیرضا سیاف زاده
محمد میره ای
مرتضی نوده فراهانی

نظام شهری مطلوب و به تبع آن توزیع اندازه شهری مطلوب یکی از عوامل توسعه در یک منطقه و کشور است. نظامشهریتجسمفضاییاقتصادسیاسیونحوه یمدیریتسرزمین بوده،بامطالعهنظامشهری، نحوه ی پخشایشومیزانتعادلجمعیتشهرهامشخص تر می شود. باتوجه به اهمیت مقوله نظام شهری، در این مقاله سعی شده به بررسی نظام شهری در استان مرکزی به عنوان یکی از خاستگاه های کهن مدنیت در ایران پرداخته شود. همچنین قلمرو زمانی پژوهش شامل یک دوره زمانی سی ساله (۱۳۵۵-۱۳۸۵) است. در انجام این پژوهش، روش توصیفی- تحلیلی به کار رفته و در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و مطالعات اسنادی استفاده شده است. به منظور تحلیل نظام شهری در استان مرکزی از روش های مختلفی مانند شاخص های هرفیندال، هندرسون، آنتروپی و ... استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد، عدم تعادل فضایی در استان مرکزی مشهود است و با وجود ۲۷ نقطه شهری در این استان، رشد و گسترش شهری بیشتر مختص به دو شهر اصلی و قطب صنعتی استان یعنی اراک و ساوه بوده است. همچنین با گذشت زمان برخلاف کاهش نخست شهری در استان مرکزی نظام شبکه شهری به سمت عدم تعادل میل کرده است. با وجود افزایش تعداد شهرهای کوچک شاهد کاهش نسبت جمعیت این شهرها به شهرهای بزرگ در سال های اخیر می باشیم؛ این درحالی است که جمعیت کاهش یافته در سطح شهرهای کوچک نظام شبکه شهری را به سمت عدم­تعادل سوق داده است. در این دوره نخست شهری نیز کاهش یافته است. این کاهش باعث هدایت نظام شبکه شهری به سمت تعادل نشده است.

نظام شهری, شبکه و سلسله مراتب شهرها, نخست شهری, استان مرکزی