رسول غفاری راد - دانشجوی دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستائی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
عباس سعیدی - استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

از مهمترین اقدامات توسعهای برای پاسخگوئی به تقاضای روز افزون نیازهای آب شرب، کشاورزی و صنعت، احداث سد است. اثرات و پیامدهای (مثبت و منفی) سد میتواند به طور مستقیم در تمام عناصر و پدیدههایی که به عنوان بخشی از فضای جغرافیایی در نظر گرفته میشوند، ردیابی و شناسایی شود. بر این اساس، احداث سد دارای ابعاد فضایی و ساخت و بهربرداری از آن در چارچوب برنامه ریزی فضایی جای میگیرد. با توجه به اینکه در نظامهای مکانی- فضائی، انواع ساختارها  و کارکردها مطرح هستند، بررسی تغییرات ساختاری- کارکردی ناشی از احداث سد و شبکه های آبیاری، از این جهت که میتواند موجب ساماندهی نظام فضائی و یا آشفتگی و درهمریختگی آن گردد، ضرورت پیدا میکند.هدف این تحقیق، بررسی نقش اجرا و بهرهبرداری از سد و شبکه آبیاری علویان(با سپری شدن بیش از ۲۳ سال از زمان بهرهبرداری از آن) در ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی است. روش تحقیق بصورت اثباتی بوده و با تلفیقی از روشهای کمی و کیفی، اطلاعات مورد نیاز تحقیق، گردآوری شده است. در این راستا، تعداد ۳۷۰ خانوار نمونه نیز مورد تحقیق قرار گرفتهاند. برای تجزیه و استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان میدهد که تغییرات SPSS تحلیل دادهها، از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار ساختاری - کارکردی ناشی از اجرای طرح، عمدتا به لحاظ بخشینگری و اتخاذ رویکرد بالا به پایین، آنطور که انتظار میرفت، موجب ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی در گستره جغرافیائی طرح نشده است. افزون بر این، بین موقعیت استقرار سکونتگاهها نسبت به مکان سد، تقسیمات اداری- سیاسی نواحی و ساماندهی نظام فضائی، رابطه معنادار وجود دارد، بطوریکه احداث سد موجب توسعه نامتوازن و آشفتگی نظام فضائی در سکونتگاههای انسانی واقع در بالادست سد (محدوده مخزن) و پایین دست سد (محدوده شبکه آبیاری) و در نتیجه تفاوت بین نواحی مراغه و بناب، بلحاظ توسعه شده است.

پویش ساختاری -کارکردی, ساماندهی نظام فضائی؛ سد علویان, نواحی مراغه و بناب