یحیی پرویزی - Associate prof. soil conservation and watershed management department, agriculture and natural resource research and education center, AREEO. Kermanshah, Iran
کامبیز رستمی - researcher, soil and water research department, agriculture and natural resource research and education center, AREEO. Kermanshah, Iran
محمود عربخدری - ۳: Associate prof. soil conservation and watershed management research institute, AREEO, Iran

بندهای کوتاه رسوب گیر سازه­های اصلاحی و کلیدی برای کنترل جریان رسوب و اصلاح مسیر آبراهه­ها در حوزه­های آبخیز هستند. در استان کرمانشاه کارآمدی این سازه­ها در انباشت رسوب کمتر مورد مطالعه وارزیابی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی کارآیی این سازه­ها در نگهداشت رسوب و کنترل سیلاب­ها در سه حوزه آبخیز استان انجام شد. برای این کار، ضمن انتخاب سه حوضه مطالعاتی در شرق (حوضه حاجی­آباد)، شمال (حوضه رزین) و جنوب استان (حوضه مرگ)، بندهای هدف برای مطالعه مشخص شدند. از این بندها در مجموع ۳۰، ۱۴ و ۴ بند به ترتیب گابیونی، خشکه­چین و سنگی و ملاتی انتخاب و بررسی شدند. سپس رسوبات انباشت شده در مخزن پشت بندها با کمک مساحی و برداشت نمونه از مقاطع مختلف حجم­سنجی شد. بررسی­ نتایج در حوضه حاجی آباد در شرق استان که عامل اصلی فرسایش، مرتبط با فرسایش کناره ای بود، نشان داد که عملیات احداث گابیون و خشکه چین به صورت متراکم توانسته است فرسایش خاک و رسوبدهی را به میزان ۱۳ درصد تقلیل دهد. در حوزه آبخیز رزین در شمال استان، بند های سنگی ملاتی و گابیون موفق به دام انداختن حدود ۸۸۶ تن رسوب شده بودند. در حوزه آبخیز مرگ نتایج نشان داد بندهای بالادست آبراهه با ۹۲۴۵ کیلوگرم بر هکتار بیشترین و بندهای پایین­دست با ۳۵۷۵ کیلوگرم بر هکتار کمترین عملکرد کنترل رسوب را داشتند. نتایج این پژوهش نشان داد در حوضه­های با ظرفیت رسوب­دهی بالا، بندهای خشکه­چین یکی از مهم­ترین سازه­های کم هزینه در حوزه آبخیز برای جلوگیری از انتقال رسوب به ویژه ذرات درشت­دانه هستند. درحالی که، احداث بندهایی با زهکشی کم جهت جلوگیری از انتقال ذرات ریز نیز کارآمد است.

Gabion dam, Check dam, sediment trapping, Erosion., بند گابیونی, بند خشکه چین, تله اندازی رسوب, فرسایش.