افشین یوسف گمرکچی - Agricultural Engineering Research Department, Qazvin Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Qazvin, Iran.

باغستان سنتی شهر قزوین نشانه ای از تعامل مردم با محیط طبیعی خود در طول تاریخ و تبدیل موانع زیستی ازجمله سرما یا گرمای شدید و سیل، به فرصت­های ارزشمند برای شکل گیری حلقه باغ های کشاورزی به دور شهر و کشت و کار به روش بومی است. باغستان سنتی قزوین که عمر آن را تا ۱۴۰۰ سال می دانند یکی از نمونه های بهره گیری بهینه از طبیعت است. احداث باغستان سنتی پیرامون شهر قزوین نشان می دهد که انسان آن روز روش زندگی مسالمت آمیز با طبیعت را بیش از هر زمان دیگر به خوبی می دانسته و توسعه پایدار را هرچند با روندی کند دنبال نموده است. تحقیق حاضر بر آن است تا عناصر هویت بخش میراث باغستان سنتی را مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش در شناخت عناصر هویت بخش مبتنی بر فرآیند تفسیری- تاریخی بوده و بر این اساس عناصر کالبدی و عرفی در مجموعه باغستان مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد در وضعیت حاضر بهره برداری از باغستان سنتی بخش عمده ای از عناصر هویت بخش از بین رفته و یا در وضعیت کنونی با پیشرفت تکنولوژی؛ ناکارآمد جلوه می نماید. لیکن نکته حائز اهمیت آن است که عرف ها و سنت های ایجاد شده در مجموعه باغستان ها می تواند به عنوان الگوی موفقی به منظور کاهش منازعات اجتماعی و الگوی فعالیت مشارکتی مورد استفاده قرار گیرد. به عبارتی مزیت باغستان سنتی نه تنها با عملکرد اصلی باغ (به عنوان منشا تولیدات باغی)، بلکه به عنوان محیط کار و فعالیت های مشارکتی و روش کم هزینه مدیریت سیلاب و نحوه مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک می­تواند دلیل محکمی برای حفاظت باغستان در دوران معاصر باشد.

: Irrigation, Qazvin, Flood management, Social participation, Agricultural heritage, آبیاری, قزوین, مدیریت سیلاب, مشارکت اجتماعی, میراث کشاورزی.