سمیرا صمیمی فر - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
غلامرضا سالمیان - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
محمد ابراهیم مالمیر - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

نظریه «استعاره مفهومی»، برداشتی نو و متفاوت از استعاره است که نخستین بار لیکاف و جانسون آن را مطرح کردند. در این رویکرد، استعاره تنها از جنبه ظاهری بررسی نمی شود، بلکه به مفاهیمی توجه می شود که در پس واژه ها پنهان است. در این دیدگاه، مفاهیم انتزاعی با استفاده از مفاهیم عینی تر، ملموس تر و گاهی ذهنی درک می شوند. هر مفهوم استعاری با تمرکز بر یک جنبه از مفهوم، می تواند ذهن را از تمرکز بر جنبه های دیگر آن مفهوم بازدارد. چون عشق و مفاهیم مرتبط با آن، اموری انتزاعی هستند، برای ملموس تر شدن در قالب تشبیه و استعاره بیان می شوند. یکی از مفاهیم انتزاعی و مورد توجه نظامی در مثنوی خسرو و شیرین، عشق است. عشق و دیگر مفاهیم مربوط به آن، از جمله عاشق، معشوق، وصال، هجران و... در شعر او به صورت استعاری بیان شده اند. پژوهش حاضر مفاهیم مذکور را در چارچوب نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون و نگاهی به طبقه بندی جدید افراشی و حسامی با عنوان استعاره ذهنی به ذهنی، بررسی کرده است. با بررسی مفاهیم حوزه عشق بر پایه نظریه استعاره مفهومی، هجده نگاشت با حوزه مقصد عشق، در قالب ۷۳۸ مورد، دسته بندی و تحلیل شد. این نگاشت ها در دو گروه دسته بندی می شوند: استعاره هایی که رویکرد مثبت به عشق دارند و استعاره هایی که رویکرد منفی به عشق دارند. این داستان بیانگر رویدادی عاشقانه است و به همین دلیل، اغلب نگاشت های شکل گرفته در آن، رویکردی منفی دارد و آنجا که این عشق به وصال می انجامد و موجب شادی می شود، رویکرد این نگاشت ها مثبت می شود. بر پایه نتایج به دست آمده، بیشتر نگاشت ها ذهنی به عینی هستند و در بعضی موارد، از امور ذهنی ملموس تر برای بیان عشق استفاده شده است و نگاشت «عشق، غم است» با ۱۲۳ مورد و نگاشت «عشق، فریب است» با ۱۶ مورد، به ترتیب بیشترین و کمترین بسامد را در خسرو و شیرین به خود اختصاص داده اند.

استعاره, استعاره مفهومی, عشق, نظامی, خسرو و شیرین, لیکاف و جانسون