پتروگرافی و ژئوشیمی گزنولیتهای اولترامافیک بازالهای جوان ایران: مثالهایی از شبه جیزه سارای، منطقه بیجار-قروه، دماوند و قلعه حسنعلی راین

در میوسن بالایی و پلیوکواترنر چند نقطه از ایران صحنه فعالیتهای آتشفشانی آلکالن پتاسیک و غالبا تحت اشباع از سیلیس بوده که عبارتند از : لوسیت بازانیت، لوسیت فنولیت و تراکیتهای شبه جزیره سارای (7/8 میلیون سال) ، بازانیتهای بیجار – قروه (0/7 تا 1/6 میلیون سال)، گذارهای پتاسیک دماوند (38000 سال) و لامپروفیرهای راین (احتمالا هلوسن). از لحاظ شیمیایی سنگهای غنی از پتاسیم و تحت اشباع مناطق فوق در گروه I (آبساروکیتی) و گروه III (مافوریتی) هال (1991) قرار می گیرند که کم و بیش متحمل تفریق شده اند. در بازانیتهای شبه جزیره سارای، بیجار، قروه و شوشونیتهای دماوند گزنولیتهایی اولترامافیک یافت می شود که از نظر بافت، ترکیب کانی شناسی و ترکیب شیمیایی به لامپروفیرهای قلعه حسنعلی راین شباهت کامل دارند. بافت گزنولیتها گرانولار بوده دارای مختصری شیشه به صورت فاز بین بلوری است. اولیوین در گزنولیتها از نوع فورستریت – کریزولیت (F0=84-91)، کلینوپیروکسن از نوع دیوپسید – سالیت ، میکای سیاه از نوع سانیدین (بیجار – قروه) یا انورتوز و الیگوکلاز (دماوند) است.آپاتیت، اسفن و تیتانوماگنتیت نیز به صورت درشت بلور یا بلورهای ریز در ساخت گزنولیتها شرکت دارند. در گزنولیت شبه جزیره سارای، پارگازیت که در سنگ میزبان غایب است، به مقدار ناچیز وجود دارد. فلوگوپیت و کلینوپیروکسن حجم بیشتری از گزنولیتها را می سازد. الیوین، آپاتیت و اسفن در درجه دوم اهمیت قرار دارند. با توجه به ترکیب کانی شناسی گزنولیتها، این سنگها را می توان فلوگوپیت پیروکسنیت نامید. مرز ناگهانی بین گزنولیت و سنگ میزبان و شکل گوشه دار گزنولیتها و نیز عدم وجود بعضی از کانیهای سازنده گزنولیتها در سنگ میزبان این فکر را تلقین می کند که فلوگوپیت – پیروکسنیت ها کومولا نیستند بلکه قطعاتی از گوشته متاسوماتیک سنگ منشاء و یا مسیر صعود هستند که با ماگما بالا آورده ده اند.