سعید بهشتی - علامه طباطبایی(ره)
محمد جواد مکرم سائل - علامه طباطبایی (ره)

برای دریافت آیین بندگی برخاسته از الهامات ربانی اولیای الهی، نگاهی محدود در حد این مقال بر ژرفای دعای سرشار از گوهر عرفان ناب حسینی و برخی سیره و سخنان دیگر آن الگوی کامل تربیت و بندگی عرفانی به عنوان مسئله اصلی تحقیق داشته است . از زاویه فلسفه آفرینش انسان، که همانا عبودیت و بندگی خداست براساس سخن حضرت امام حسین (ع) با تعبیر " ان الله جل ذکره ما خلق العباد الا لیعرفوه " معرفه الله، کمال بندگی در تربیت عرفانی تعریف شده و در قالب محورهای چهارگانه آیین بندگی با الهام از مضامین دعای عرفه بیان می شود که عبارت است از: ۱- مملوکیت و مقهوریت مطلق ۲- تعلق و نیاز مطلق ۳- تفکر در آثار و آیات و ذکر و شکر مدام ۴- شرم نقصان و استغفار مدام و در پایان، طی جمعبندی نهایی این مقال، سیر تکمیلی مرامنامه بندگی و سلوک عارفانه برگرفته از یافته ها و مضامین دعای عرفه و سخنان حضرت تحت عناوین ۱- حقیقت بندگی معطوف به فلسفه آفرینش ۲- محبت و عشق عبودیت رهیافت معرفت الهی ۳- اطاعت محض و تسلیم مطلق اوامر و نواهی الهی ۴- عشق و محبت به بندگان و مخلوقات حضرت پروردگار ۵- تجلی وجه اجتماعی بندگی در تلاش برای تحقق حاکمیت دین خدا مشخص و برشمرده شده است.

بندگی و رابطه آن با اخلاق, عرفان در دعای عرفه, تربیت عرفانی براساس دعای عرفه