افشین زهدی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان
جواد ربانی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان

در پژوهش حاضر برای نخستین بار سازند زیارت در ۳۰ کیلومتری غرب شهر زنجان (برش های آبدال و کاوند) مورد مطالعه دقیق چینه شناسی و رسوب شناسی قرار گرفته است. در این مناطق، سازند زیارت در حدود ۵۰ متر ضخامت دارد و در پایین و بالا به ترتیب توسط سازندهای فجن و کرج با مرزهای تدریجی و بین انگشتی محصور شده است. ترکیب سنگ شناسی این سازند در برش های مورد مطالعه عمدتا شامل سنگ آهک و سنگ آهکای ماسه ای نازک تا ضخیم لایه به رنگ خاکستری روشن می باشد. ضخامت لایه ها در هر دو برش از پایین به سمت بالای توالی افزایش قابل توجهی می یابد و لایههای کربناته بخش انتهایی سازند زیارت شدیدا تحت تاثیر فرایند سیلیسی شدن (شامل ندول ها، باندهای چرت و سیلیسی شدن فراگیر فسیل ها) و آهن دار شدن قرار گرفته است. به طور کلی، این سازند در منطقه زنجان (البرز غربی) گسترس زیاد ندارد و در مقایسه با بخش های مرکزی و شرقی حوضه رسوبی البرز ضخامت کمتری را نشان می دهد. در خیلی از مناطق زنجان، بدون حضور سازند زیارت، توالی ولکانیکی سازند کرج (ائوسن) بر روی ماسه سنگ ها و کنگلومراهای قرمز رنگ سازند فجن (پالئوسن) قرار می گیرد. تشکیل سازند زیارت در برش های مورد مطالعه (البرز غربی) نشان دهنده پیشروی آب دریای ائوسن بر روی توالی های تخریبی قرمز رنگ سازند فجن می باشد، که این پیشروی تا انتهای ائوسن و نهشته شدن رسوبات ولکانی کلاستیک سازند کرج ادامه داشته است. نظیر چنین توالی پیشروندهای در زمان ائوسن توسط هادی سیه رود و همکاران ( ۱۳۹۱ ) در دیگر مناطق البرز غربی شناسایی شده است. مطالعات صحرایی و پتروگرافی صورت گرفته بر روی این نهشته ها نشان می دهد که ذرات اسکلتی تشکیل دهنده سازند زیارت را در برش های مورد مطالعه، عمدتا فرامینیفرهای بنتیک بزرگ (شامل نومولیت های سالم و به میزان کمتر دیسکوسیکلینا)، قطعات سالم و خردشده جلبک های قرمز و صدف های دوکفه ای بزرگ (اویستر) تشکیل می دهد. به میزان کمتر فرامینیفرهای پلانکتون، خرده های خارپوست، بریوزوآ و براکیوپود در داخل مقاطع نازک میکروسکوپی شناسایی شده است، که تمامی این ذرات در یک زمینه گلی با بافت پکستونی تا وکستونی قرار گرفته اند. همراه این مجموعه فسیلی متنوع، بخصوص در بخش های پایینی توالی های مورد مطالعه ذرات کوارتز و خرده سنگ های رسوبی (قطعات چرت و کربنات) نیز شناسایی شده است.

محیط رسوبی، چینه نگاری سکانسی، سازند زیارت، آبدال، کاوند، زنجان