حسن بیک محمدی - عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان

مهاجرت یکی از ویژگی های دموگرافیکی و تحلیل جمعیت است که به نقل و انتقالات و جابجایی سکونتی مردم از مکانی به مکان دیگر مربوط می­ شود. این جابجایی تحت تاثیر جاذبه­ ها و دافعه­ های نواحی مختلف صورت گرفته و در هر یک از مکان­ های مهاجر فرست و مهاجر پذیر آثار اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی ویژه­ ای را بوجود می­ آورد. استان اصفهان در دهه­ های گذشته تحت تاثیر عدم تعادل در برنامه­ ریزی اقتصادی و تمرکز برنامه­ ریزی و تمرکز سرمایه­ گذاری­ های صنعتی در بخش کوچکی از استان و توسعه قطبی و عدم توجه به توسعه فضایی با نقل و انتقالات شدید جمعیتی روبه رو بوده است. بطوری که در فاصله سال­های ۶۵ تا ۷۵ بیش از ۵۹۱ هزار نفر (۱۵ درصد از جمعیت استان) به این سرزمین وارد و یا در درون آن جابجا شده­ اند که از این تعداد ۴۰ درصد از سایر استان­ ها، ۳ درصد مربوط به مهاجرین خارج از کشور و ۵۷ درصد بقیه مربوط به جابجایی ­های شهری و روستایی داخل استان بوده است. مطالعات مهاجرت­ های بین استانی اصفهان نشان می ­دهد در حالی که خالص مهاجرتی استان در ۱۳۳۵ معادل ۱۹۰ هزار نفر بوده، در سال ۱۳۷۵ این رقم به ۶۷+ هزار نفر افزایش یافته است. به عبارتی این استان از حالت مهاجر فرستی به استانی مهاجرپذیر تبدیل شده است و در این میان نقشه شهر اصفهان به لحاظ برخورداری از پتانسیل­ ها و توان ­های بالای صنعتی، بازرگانی، فرهنگی و خدماتی در پذیرش مهاجرین از سایر نقاط بیشتر بوده و این شهر را با بیش از ۲۶۶/۱ هزار نفر جمعیت در ردیف سومین شهر ایران قرار داده است. آمار جابجایی­ های استان نشان می­ دهد که سهم شهرهای مختلف از مهاجرین خارجی و داخلی یکسان نبوده و رشد جمعیت سالانه برخی از آنها تا ۵/۱۹ درصد (شاهین شهر) رسیده است. در این مقاله با استفاده از روش­های تاریخی و تحلیلی نگارنده نقل و انتقالات جمعیتی گذشته استان اصفهان را در ابعاد مهاجرت­ های بین استانی، خارجی و جابجایی داخلی در رابطه با عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موثر در آنها مطالعه کرده و اثرات مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی این جابجایی را در مناطق مهاجرپذیر و مهاجرت فرست استان مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در خاتمه در راستای جلوگیری از رشد بی­ رویه جمعیت شهری، تنظیم  پدیده مهاجرت و بالاخره سامان دهی جابجایی­ های جمعیت، شهری و روستایی راهکارهایی را برای برنامه ­ریزان مسائل شهری و جمعیتی استان ارائه می­ دهد.