حسن بیک محمدی - استادیار دانشگاه اصفهان

بازرگانی خارجی، افزایش صادرات و در نتیجه تحصیل ارز یکی از ابزارهای مهم توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف دنیاست، و توسعه پایدار اقتصادی- در قالب تنوع بخشی به محصولات صادراتی- از جمله ساز و کارهای اساسی در توسعه سیاسی- اجتماعی و اقتصادی هر کشور است. بدیهی است یکی از روش­های توسعه صادرات، تاسیس مناطق آزاد تجاری- صنعتی است. ایجاد این مناطق در دنیا پدیده جدیدی نیست و به گذشته­ ای دور یعنی اوایل قرن هجدهم برمی­ گردد. این گزینه مدت هاست که در بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی تجریه شده و در توسعه کشورهای میزبان نقشه عمده­ ای داشته است. به عبارت دیگر مناطق آزاد تجاری- صنعتی با اتصال اقتصاد این کشورها به اقتصاد جهانی، جذب سرمایه­ های خارجی و بهره­ گیری از استعدادهای بالقوه منطقه­ ای، امکانات رشد اقتصادی آنها را فراهم کرده است. از نمونه ­های بسیار موفق برخی از این مناطق، می ­توان به نقش مناطق آزاد تجاری- صنعتی تعدادی از کشورهای آسیای جنوب شرقی در توسعه صادرات و تحصیل ارز اشاره کرد، برای نمونه رشد اقلام صادراتی سنگاپور، کره جنوبی، مالزی، شانگ­های و تایوان در دهه گذشته بیشتر به افسانه شباهت داشته و گفته می­ شود که صادرات سنگاپور در بخش لوازم الکترونیک از ۲۰ میلیارد دلار در ماه بیشتر بوده است. یکی از ویژگی­ های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران تک محصولی بودن آن است، لذا این اقتصاد در مقابل چالش­ ها و بحران­ های سیاسی و اقتصادی جهان بسیار آسیب پذیر است و شرایط و تنگناهای اقتصادی امروز مملکت ما دلیل روشنی براین ادعاست، لذا این کشور در راستای تنوع بخشی به فعالیت ­­های اقتصادی و رفع برخی از تنگناهای آن از جمله کمبود ارز، تکنولوژی نوین، مهارت در مدیریت، توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و...در برنامه  پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود (۷۲-۱۳۶۸) جزایر کیش، قشم و بخشی از شهرستان چابهار را بعنوان مناطق آزاد تجاری- صنعتی در نظر گرفت. انچه در این مقاله با استفاده از روش ­های تاریخی، توصیفی و تحلیلی بدنبال آن است، این است که بدانیم: - مناطق آزاد تجاری- صنعتی چیست و اهداف آن کدام است؟ - مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران کدامند و چه ویژگی هایی دارند؟ - نظام اسلامی ایران در ایجاد این مناطق چه اهدافی را دنبال می­ کند؟ - دلایل انتخاب چابهار بعنوان منطقه آزاد تجاری – صنعتی چیست؟ - عملکرد منطقه آزاد چابهار در توسعه ایران و منطقه چه بوده است؟