زهرا شاکری - استادیار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. محورهای مطالعاتی: حقوق مالکیت فکری. مدیر نخستین شرکت دانش بنیان کشور در زمینه حقوق مالکیت فکری

مالکیت فکری یکی از محورهای توسعه کشورهاست و در سیاستگذاری های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نقش مهمیدارد. این مالکیت که مبتنی بر امتیازی انحصاری برای دوره حمایتی موقتی است (مانند دوره حمایتی بیست ساله برایاختراعات یا دوره حمایتی برابر با طول زندگی تا پنجاه سال بعد از مر مولف) در قوانین ملی و بین المللی تصریح شدهو نقض آن از سوی شهروندان با ضمانت اجراهای سنگین کیفری و حقوقی روبه رو ست. این حقوق انحصاری در گذرسال ها با پیشرفت فناوری های نوین از جمله وب دو، هوش مصنوعی و بلاکچین و ایجاد امکان مدیریت دیجیتالحقوق، به حقوق مضاعفی برای صاحبان حق مالکیت فکری منجر شده است؛ افزون بر اینکه توسل به قراردادهای متنوعو یک طرفه به سود صاحبان حق، مسیر حقوق مالکیت فکری را از جهت گیری به سوی رفاه عمومی منحرف کرده است.در عصر کرونایی، حق مالکیت فکری همچنان با همان نیروی سرسخت به جلو می رود و دسترسی مردم به دارو، واکسنو سرانجام دانش را با چالش روبه رو کرده ا ست. در این شرایط سخت، همچنان باید از صاحبان حق اجازه گرفت و بهشرایط قراردادی آنها تن داد؛ در غیراین صورت از استفاده از اموال فکری مانند واکسن ها و داروها و محتواهایدیجیتالی محروم خواهیم بود. بنابراین، ضروری بود در این دوران، تلاش شود نقش شهروندان و حق آنان بر سلامتی ودسترسی به دانش با نگاهی دوباره واکاوی شود تا جایگاه متقنی برای آنها در نظام حقوقی پی ریزی شود. بنابراین،مسئله مقاله حاضر آن است که وضعیت حق مالکیت فکری در عصر کرونایی و پس از آن با چه استحاله ای روبه رو شدهو خواهد شد؟ قلمرو این تحقیق نظام حقوقی بین الملل مالکیت فکری با تاکید بر تغییرات دو دهه اخیر است. درپژوهش فعلی با روش تو صیفی- تحلیلی این نتیجه حا صل شد که حقوق مالکیت فکری در عصر کرونایی به تعریف وتثبیت جدید در چارچوب منافع عمومی نیاز دارد. بدین منظور ضروری است جایگاه مقرراتی به سود شهروندان بررسی واولویت های جدید نظام حقوقی از طریق تعدیل یا حذف موقت حقوق مالکیت فکری در دوره بحرانی یا صدور مجوزهایاجباری بهره برداری با عنایت به نگرانی های ناشی از همه گیری کرونایی تبیین و اعمال شود.

حق دسترسی به دانش، حقوق مالکیت فکری، منافع عمومی