امیر پوررستگار - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه شیراز

رویکرد زوایه دید و اسلوب نظام­مندی است که پژوهشگر با اتکا به آن، به پروژه مفروض خود نزدیک می­شود و فهم ژرف­تری از موضوع به دست می­آورد. گستردگی تصوف سبب شده است که رویکردهای گسترده­ای نسبت به آن پدید آید. تصوف­پژوهان غربی در مواجهه با تصوف از رویکردهای متنوعی بهره گرفته­اند؛ لذا برای فهم تصوف­پژوهی شرق­شناسان، تبیین رویکرد آنان نیز اهمیت دارد. جستار حاضر با روش توصیفی– تحلیلی، در پی واکاوی رویکردشناسی لئونارد لویزن، عرفان­پژوه نامدار آمریکایی بوده است. نقد و تحلیل تصوف از زوایه سمبلیسم و نمادپردازی، به­ویژه تبیین سنت ادبی کفریات، استعاره­های شناختی، نظریه زیبایی­شناختی شهود و از همه مهم­تر، تاویل­گرایی، مهم­ترین سویه­های رویکرد زیبایی­شناختی تحقیقات لویزن را در بر می­گیرد. او بر این باور است که استعارات، سمبل­ها و تاویل­های صوفیه فراتر از علم بلاغت ادبی، و در حوزه «علم احوال» و «معانی مثالی» است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می­دهد که لویزن در کنار رویکرد ادبی- بلاغی، از رویکرد تاریخی- اجتماعی نیز غافل نمانده است؛ چنان که او تصوف را «دین نهادینه­شده توده­ها» می­داند و معتقد است «تطور تاریخی گذر صوفی به ملا»، برای جریان­شناسی اندیشه صوفیان بسیار اهمیت دارد. با وجود این که رویکرد زیبایی­شناختی لویزن در شناخت بهتر تصوف کارآیی دارد، اما رویکرد تاریخی او که تصوف را از منظر صرفا تاریخی و اجتماعی تحلیل می­کند، گاه از شناساندن روح تصوف برکنار مانده است.

رویکرد, لئونارد لویزن, عرفان و تصوف, زیبایی شناسی, تاریخی - اجتماعی