امید مجد - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
سمانه سالاری اول - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

ایهام از جمله ترفند های زبانی است که چند معنی را در قالب واژه، عبارت و جمله به ذهن متبادر می سازد و البته یکی از مهم ترین و هنری ترین آرایه های ادبی است. در این مقاله با بررسی غزل های سعدی، سعی ما بر آن بوده که در حد بضاعت خود به زیبایی کلام سعدی اشاره کنیم و به کشف و استخراج انواع تازه ایهام­ هایی که سعدی آن ها را به کار بسته، اما از جهت روشن بودن مضمون سخنش از دیده­ ها پنهان مانده، بپردازیم؛ زیرا سعدی شاعری است که با خلاقیت زبانی بی نظیری که دارد به خلق ایهام به شیوه خاص خود می پردازد. برای رسیدن به این هدف ما ابتدا ۴۰۰ غزل را بررسی و ایهام های موجود در آن ها را استخراج کرده­ ایم و طبق انواع ایهام مندرج در کتب بلاغی به ۱۰ دسته تقسیم نموده ­ایم (توریه، تناسب، تبادر، تضاد، مبینه، استخدام، مجرده، مرشحه، مهیا) و از هرکدام یکی دو مثال آوردیم. سپس مشاهده شد که افزون بر آن ۱۰ نوع سنتی، سعدی شش نوع دیگر از انواع ایهام را دارد که برساخته و ابداع خود اوست. ضمن کشف آن ها، خودمان نام هایی بر آن انواع گذاشتیم؛ شامل: ایهام لحنی، ایهام معانی تودرتو، ایهام خوشه ای، ایهام ترکیبی با صنایع دیگر، ایهام ترکیبی با کلمات دیگر و سرانجام ایهام تبادر ترکیبی.    

سعدی, غزل, انواع ایهام, بدیع, بلاغت, نوآوری