مرصع محبوبی - دانشجوی دکتری، گروه ریاضی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
سهراب کردرستمی - استاد، گروه ریاضی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
علیرضا امیرتیموری - استاد، گروه ریاضی کاربردی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.
آرمین قانع کنفی - استادیار، گروه ریاضی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

هدف: در بسیاری از فرایندهای تولید، کارایی واحدهای تصمیم گیرنده باید در حالی بررسی شود که ورودی ها و خروجی های نامطلوب و عوامل کنترل ناپذیر حضور دارد. همچنین بررسی تاثیر تغییرات یک شاخص بر شاخص دیگر، موضوع مهمی برای مدیران است. بنابراین، هدف در این پژوهش توسعه رویکردی برای برآورد کارایی سیستم ها با ورودی ها و خروجی های نامطلوب و عوامل غیراختیاری و همچنین تحلیل تغییرات است. روش: ابتدا یک رویکرد نوین مبتنی بر تحلیل پوششی داده ها به منظور تحلیل کارایی در حضور شاخص های ورودی خروجی نامطلوب و عوامل کنترل ناپذیر ارائه می شود. در واقع از اصل دسترسی پذیری ضعیف جدید استفاده شده و کارایی سیستم ها با حضور شاخص های ورودی خروجی نامطلوب و عوامل کنترل ناپذیر بررسی می شود. سپس تاثیر تغییرات یک شاخص کنترل ناپذیر بر شاخص های­ دیگر با حفظ کارایی، سنجیده شده و نرخ های حاشیه ای این تغییرات محاسبه می شود. یافته ها: در ادامه برای توضیح بیشتر روش پیشنهادی، یک نمونه کاربردی مربوط به ۳۱ واحد دانشگاه آزاد اسلامی (بخش آموزش) مطرح و نتایج تحلیل شده است. با استفاده از روش پیشنهادی، نمره های کارایی و تاثیر تغییرات به دست آمده است. نتیجه گیری: نمره های کارایی نشان می دهد که اکثر واحدها عملکرد خوبی دارند. به علاوه مشاهده می شود که همواره با افزایش (کاهش) یک شاخص، با حفظ کارایی، شاخص دیگر افزایش (کاهش) نمی یابد، بلکه ممکن است بدون تغییر یا با کاهش (افزایش) همراه باشد. با توجه به دربرگیری شاخص های ورودی و خروجی نامطلوب و شاخص های کنترل ناپذیر، نتایج روش پیشنهادی در مقایسه با مدل های کلاسیک قابل قبول تر است.

تحلیل پوششی داده ها, دسترسی پذیری ضعیف, عوامل کنترل ناپذیر, عوامل نامطلوب, نرخ های حاشیه ای