مریم اخباری قمی - دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی ، دانشکده هدی
محمدصادق شجاعی - استادیار و عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی جامعه المصطفی العالمیه
ابراهیم مزاری - پژوهشگر فوق دکتری گروه علوم تربیتی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی تهران
هادی حاجی حسن دنیادیده - عضو هیئت علمی ،مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی ،دانشکده هدی ،قم ، ایران

ناامیدی یکی از مشکلات رایج انسان در برخورد با وقایع زندگی است که علوم اسلامی-روانشناختی خواهد توانست در پاسخ به این چالش، راهبردهایی موثر فراهم نماید. پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی مفهومی عوامل شکل گیری ناامیدی با رویکرد اسلامی - روان شناختی انجام شده است. روش به کاررفته در این پژوهش، فراترکیب بود. برای این منظور حدود ۲۰۰ مقاله و پایان نامه بررسی و سرانجام ۲۵ اثر پژوهشی که بر اساس استانداردهای تعیین شده، بیشترین امتیاز را گرفته بودند به عنوان نمونه مورد تحلیل قرار گرفتند. تحلیل ها، تا به اشباع رسیدن یافته ها، ادامه پیدا کرد و برای جمع آوری داده ها از فیش فراترکیب به روش کدگذاری باز و محوری و به صورت استقرایی استفاده گردیده است؛ نتایج نشان داد، الگوی شکل گیری ناامیدی دارای ۷ بعد نگرشی، روان شناختی، هیجانی، فردی، اجتماعی، اعتقادی و مادی است که بعد نگرشی از ۶ مولفه (خطای شناختی، خودکم بینی، عدم آگاهی به خویشتن، ادراک نادرست، عدم بینش به خدا، افکار نادرست)، بعد مادی ۳ مولفه (دنیاگرایی، مشکلات اقتصادی، آرزوهای دست نیافتنی)، بعد اجتماعی ۳ مولفه (تضییع حقوق افراد، افزایش سطح انتظارات، کتمان وقایع صحیح)، بعد اعتقادی ۲ مولفه (عدم معرفت نسبت به خدا، ضعف ایمان)، بعد فردی از ۶ مولفه (خودکم بینی، ایستایی حرکت، ناتوانی در مدیریت خود، عدم تامین معنوی و روانی، بی هدفی و سردرگمی، عوامل جسمانی)، بعد روانی از ۱۰ مولفه (افسردگی، ویژگی شخصیتی، کم ظرفیتی روح، آستانه عمل پایین در برابر موانع و ناکامی ها، بدگمانی، بی کفایتی، حسادت آمیزی، رویدادهای استرس زا، بلندپروازی، تعیین کننده های محیطی)، بعد عوامل هیجانی از ۵ مولفه (هیجان خواهی، نقص انگیزشی، هیجان نارضایتی، هیجانات آزاردهنده، هیجانات منفی) مهم تشکیل شده اند. درنتیجه الگوی مفهومی عوامل شکل گیری ناامیدی بر اساس این ابعاد و عوامل ترسیم و ارائه شد که نشان دهنده تنوع عوامل ناامیدی ازنظر کمیت و کیفیت است.

ناامیدی, الگوی مفهومی, روان شناسی اسلامی, رویکرد اسلامی – روان شناختی, یاس, عوامل ناامیدی