عبدالحسین امینی - گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران

مطالعه حاضر بخشی از یک بررسی نسبتا جامع و همه جانبه ای است که به مظنور تعیین منشاء سازند قرمز فوقانی در دو حاشیه جنوبی و شمالی بخش مرکزی حوضه رسوبی آن صورت گرفته است. در این مقاله استفاده از مشخصه های اکسید آهن و تیتانیوم در تعیین منشاء ماسه سنگهای سازند مذکور وقابلیت اطمینان این روش در چنین مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. این کانیها به عنوان اجزاء فرعی سازنده چهارچوب سنگ ، فراوانی نسبتا بالائی در ماسه سنگهای سازند قرمز فوقانی داشته و متوسط فراوان آنها بین 2/3 مثبت و منفی 7 درصد تا 6/7 مثبت و منفی 13 درصد در بخشهای مختلف مختلف منطقه در دست مطالعه تغییر می نماید. بافت و ترکیب شیمیائی به عنوان دومشخصه اصلی در این کانیها برای تعیین منشاء مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان می دهد که غالب اکسیدهای آهن و تیتانیوم به سری های محلول جامد ایلمنیت – هماتیت و مانیتیت – اولواسپینل تعلق دارند. بر اساس مشخصه های بافتی کانیهای مطالعه شده، یک منشاء اتشفشانی فرسایش یافته با ترکیب حد واسط برای رخساره های ماسه سنگی تعیین می گردد. نتایج حاصل از بررسی های انجام گرفته بر روی ترکیب شیمیائی این کانیها نیز منشاء با ترکیب آندزیت، بازالت تا تراکیت را برای این سنگها نشان میدهد. تلفیق نتایج حاصل از این مالعات با داده های حاصل از اندازه گیری جهعت جریانهای دیرینه سری سنگهای آتشفشانی ائوسن، مجموعه های پراکنده در بخش فوقانی سازند قم و سازند قرمز زیرین را به عنوان منشاء اصلی نهشته های حاشیه جنوبی و سری ولکانی کلاستیک ائوسن میانی (سازندکرج) را به عنوان منشاء اصلی نهشته های حاشیه شمالی پیشنهاد مینماید. مقاسه اکسیدهای آهن و تیتانیوم موجود در رخساره های تخریبی در دست مطالعه با انواع مشابه تهیه شده از سنگهای آتشفشانی ائوسن ، سازند قرمز زیرین، سنگهای پراکنده آتشفشانی در بخش پایانی سازند قم و توفهای سبز کرج همبستگی قابل قبولی هم در بافت و هم در ترکیب شیمیایی نشان می دهد. چنین مقایسه ای قابلیت اطمینان روش مذکور در تعیین منشاء را مشخص می نماید.