رامونا محمدی - مدرس گروه طراحی پارچه و لباس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی - تهران

هنر اسلامی، تبلور روح ایمان توحیدی مسلمانان در قالبی انتزاعی است. سنت های هنری اسلام با آنکه همگن و یکپارچه هستند، اما هر یک تفاوت هایی منطقه ای نیز دارند. در طول زمان، پارچه تنها برای محافظت از بدن بکار نرفته، بلکه با ذوق و تنوع طلبی انسان همراه شده و مفهوم جدیدی یافته است. از جالب ترین گونه های هنر-صنعت نساجی، پارچه طراز است. در مطالعه اولیه پارچه های تمدن اسلامی، طرازها به عنوان شاخص ترین نمونه ها به شمار می آیند، زیرا هم عروس هنرهای اسلامی یعنی خط و خوشنویسی جزء جداناشدنی آن است و هم به دلیل دارا بودن خط و خوشنویسی، که از قرآن نشات گرفته، هنری قرآنی محسوب می گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی و مقایسه ساختارشناسانه طرازها انجام گرفته و به بررسی نقوش و خط نوشته های طرازها پرداخته است. شیوه جمع ﺁوری اطلاعات کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات کیفی است. این مقاله بر این است تا علاوه بر بررسی پارچه های طراز، مضامین و کارکردهای آن، جایگاه و اهمیت خط نوشته را به عنوان هنری قرآنی، که تولد آن با نزول قرآن همراه بوده، بر روی منسوجات دوران اسلامی مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور با بررسی های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و هنری ادوار موردنظر و نیز با توجه به پژوهش های انجام شده درباره خط و نوشتار در پارچه ها در ایران اسلامی و تحلیل تصاویر پارچه های طراز بدست آمده از این ادوار این نتایج حاصل گشت، که استفاده از خط و نوشتار در پارچه ها و لباس های اسلامی با نزول قرآن و در دوران اسلامی تولد جدیدی داشته و علاوه بر کاربرد مفهومی و زیبایی شناسانه در ترکیب بندی پارچه ها نیز از جایگاه مهمی در کنار سایر نقوش برخوردار بوده است. این پژوهش از نوع توصیفی بوده و با رویکرد بررسی عناصر طراحی و خط نوشته های پارچه های طرازها به انجام رسیده است.

خط نوشته، قرآن، پارچه طراز، منسوجات، دوران اسلامی