البرز محقق گرفمی - کارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی
سیدعلی دلبری - دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

محتوای اخبار ظن برانگیز با سنجه هایی چون قرآن، سنت معتبره، عقل، اجماع، مقاصد شریعت، گزاره علمی و تاریخ ارزیابی می شوند. از این میان، آگاهی از مولفههای تاریخی در کشف علل و عوامل صدور حدیث و نیز تطبیق محتوای آن بر رخدادهای بیرونی بسیار رهگشا خواهد بود. این نوشتار با بهره از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی- اکتشافی، در پی گونهشناسی ملاکهای معتبری برای نقد و تحلیل احادیث است که با دانش تاریخ و تاریخ مندی پیوندی معنادار دارند. دستاورد عمومی پژوهش این است که گونههایی که برگزاره های نقلی و تحلیل عقلانی استوار هستند در قامت قرینهها و نشانههایی برای حکم به میزان اعتبار حدیث، نقشآفرین خواهند بود. در این میان، دلالتهای قطع آفرین قصص قرآن، سنت قطعیه و رخدادهای قطعی استوارترین منابع تاریخی نقد حدیث هستند. برخی از موارد اطمینان بخش مرتبط با تاریخ نیز عبارتند از: قرائن پیرامونی حدیث مانند آگاهی از شاخصه های اجتماعی، سیاسی و مذهبی و عادات و آداب رفتاری فضای صدور حدیث؛ شناخت منابع معتبر نقل تاریخ؛ بررسی احوال افراد و رخدادهای گزارش شده در متن و نیز تشخبص امور عام البلوی. تحلیل عقلانی و روش مند گزارشها با واکاوی در قرینههای پیرامونی نیز در فرآیند نقد تاریخی حدیث بسیار سودمند خواهد بود.

حدیث, تاریخ, قرائن متنی, قرائن پیرامونی, تحلیل عقلانی