علیرضا فلاح - دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب ، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

فسفر یکی از مهمترین عناصر اصلی مورد نیاز گیاهان بوده و نقش­های بسیار متعددی از جمله تولید و انتقال انرژی، افزایش ریشه­زایی، تولید دانه و افزایش کمی و کیفی در گیاهان دارد. متاسفانه بیش از ۷۰ درصد فسفر ورودی از طریق کودهای شیمیایی فسفاته به خاک، تثبیت شده و از دسترس گیاهان خارج می­گردد. لذا تثبیت فسفر باعث مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی شده و مقدار فسفر کل خاک افزایش و گاها ممکن است ورود عناصر همراه کود فسفاتی باعث آلودگی خاک گردد. جهت افزایش حلالیت فسفات­های نامحلول موجود در خاک یا برای جلوگیری از تثبیت فسفر می­توان از ریزجانداران حل کننده فسفات دوستدار محیط زیست و اقتصادی مانند باکتری­ها، قارچ­ها، اکتینومیست­ها و جلبک­ها استفاده کرد. این ریزجانداران با روش­های مختلف از جمله تولید اسیدهای معدنی، آلی، تولید پروتون، ترشح سیدروفور، کلاته­کردن و تولید آنزیم فسفاتاز، قادرند ترکیبات نامحلول معدنی و آلی فسفر را به ترکیبات محلول تبدیل کنند. در خاک­های معدنی حاوی مقادیر زیاد فسفات­های کلسیم، منیزیم، آهن و آلومینیم، عمدتا تولید اسیدهای معدنی و آلی و در خاک­های آلی بیشتر آنزیم فسفاتاز موثر هستند. ژن­های کدکننده حلالیت فسفات عمدتا از باکتری­های Erwinia herbicola, Esherichia coli  و Morgonella morgani  جداسازی شده­اند. برخی از این ژن ها شامل, ushA, agp, cpdB,  napA   هستند. برخلاف مشکلات موجود خوشبختانه پیشرفت­های خوبی در زمینه مهندسی ژنتیک ریزجانداران حل­کننده فسفات حاصل شده است به طوری که ژنهای حل­کننده فسفات قابل انتقال به باکتری­های دیگر می­باشند. با توجه به اینکه خاک­ها حاوی هم ترکیبات معدنی و هم آلی هستند لذا پیشنهاد می­شود از یک ریزجاندار با قابلیت انحلال هر دو ترکیب آلی و معدنی یا مخلوط دو یا چند ریزجاندار استفاده شود.

فسفاتاز, ژن, مکانیسم, انحلال فسفات, اسیدهای آلی و معدنی