محمدجواد رحیم دل - دانشجوی کارشناسی ارشد استخراج معدن، دانشگاه صنعتی شاهرود
راحب باقرپور - عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی اصفهان
سعید مهدوی - عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی اصفهان

آگاهی از شرایط زمینشناسی و مخاطرات آن، نقش مهمی در انتخاب روش حفاری و سیستم نگهداری مناسب برای سازههای زیرزمینی دارد. یکی از مهمترین این سازهها تونلهای انتقال آب هستند که با توجه به هدف حفر آنها، لازم است خصوصیات و شرایط خاصی در طراحی و اجرای آن-ها منظور گردد. تونل انتقال آب بهشتآباد با هدف انتقال آب از سرشاخههای رودخانه کارون به فلات مرکزی ایران مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است. این تونل با طول تقریبی 64930 متر و قطر تمام شده 6 متر با آورد سالانه 1070 میلیون مترمکعب جهت رفع کمبودهای آبی بخش های شرب، صنعت، کشاورزی و غیره در فلات مرکزی ایران، بزرگترین تونل انتقالآب در کشور خواهد بود. با توجه به عبور تونل از نواحیمرتفع و کوهستانی و همچنین وجود تودهسنگهای آهکی و نسبتاً ناپایدار و سست در مسیر تونل، لازم است مخاطرات زمینشناسی محتمل از جملهمچالهشوندگی و انفجارسنگ در این مناطق مورد بررسی قرار گیرد. از جمله مشکلات تونلسازی در سنگهای ضعیف و در شرایط روباره زیاد، پدیده مچالهشوندگی و یا همگرائی وابسته به زمان در ضمن حفاری تونل است. میزان همگرائی تونل، نرخ تغییر شکلها و وسعت ناحیه پلاستیک اطراف تونل به ویژگیهای زمینشناسی و ژئوتکنیکی منطقه، تنش برجا، جریان آب، فشار آب منفذی و مشخصات تودهسنگ بستگی دارد.تونلسازی در سنگهای با پتانسیل مچالهشوندگی، اغلب سبب ایجاد تأخیرات طولانی در احداث پروژه و تحمیل هزینههای زیاد میگردد. از طرفی دیگر با توجه به این که ضخامت روباره تونل در بعضی نقاط به حدود 1200 متر هم میرسد، بنابراین پتانسیل وقوع انفجارسنگ در این نقاط وجود خواهد داشت. انفجارسنگ به صورت پرتاب شدید سنگ یا مواد معدنی از دیوارهها و ستونها به داخل حفریات زیرزمینی عمیق و پرتنش اتفاقمیافتد. در این مقاله ابتدا با استفاده از برداشت های زمین شناسی، مطالعات ژئوفیزیک و گمانه های حفاری شده، تونل پهنه بندی شده، سپس بااستفاده از معیارهای مختلف، پتانسیل مچالهشوندگی و انفجارسنگ ارزیابی و بحث شده است. نتایج پتانسیل ضعیف تا متوسط مچالهشوندگی و پتانسیل متوسط تا شدید انفجار سنگ را برای پهنههایی از این تونل پیشبینی کرده است

مچالهشوندگی، همگرائی، انفجار سنگ، تونل بهشت آباد