بدریه فیاضی - دانشجوی دکتری تاریخ ملل اسلامی
سید محمدصادق سجادی - دانشیار مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی- پژوهشگاه ابوریحان
علی ذاکری - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی تاکستان، ایران

داده ها حکایت از آن است که دردوره ایلخانی محتسبان بر بازار وامور اقتصادی نظارت داشته-اند.از جمله وظایف محتسب،نظارت برمسائل اقتصادی،کسب و کار،پیمانهها و وزنها،و منع از تجاوز و تعدی افراد به همدیگر و حتی منع از آزار رسانیدن به ستوران و در نهایت،درباره بهداشت عمومی بوده است.علاوه بر اینها،ایلخانان برای پیشبرد بهتر امر حسبه،فرهنگ سازی مناسبی کردند.از آن جمله،ملاکهایی برای کیفیت کالا ها مشخص کردند.جانشینان تیمور هم مصمم بودند از طریق مذهب وحمایت از متولیان مذهبی بر زندگی مردم تاثیر بگذارند،بنابراین از حضور محتسبان سود جستند ودر راستای نیل به این هدف از مناصبی که بر زندگی شهری اثر گذار بودند استفاده کردند.ومنجمله محتسبان را که متکفل نظارت بر بازار وامور معیشتی مردم بودند وهم به استحکام بنیه اخلاقی ومعنوی جامعه اهتمام داشتند در هر شهری منصوب کردند.حاکمان ترکمان هم اهتمام زیادی به اجرای شریعت و احیاء واقامه امر به معروف ونهی از منکر داشته اند واین امر به مشروعیت ومقبولیت آنها در میان مردم منجر شد.دایره اختیارات محتسب در گذر زمان در حال تغییر بوده است .در زمانی نهاد حسبه در ضمن ولایت قضا بود وافراد واجد شرایط به این کار مهم منصوب می شدند.به تعبیری غیر از جنبه های عرفی و اجتماعی،جنبه های حقوقی و فقهی هم داشت.اما به مرور زمان کم کم از جنبه فقاهتی آن کاسته وبه جنبه سیاسی آن افزوده شد واین حاکم جامعه بود که محتسبان را به کار می گماشت.علت این غلبه،شاید به دلیل رونق وگسترش بازارها وازدیاد مشاغل وحرفه های مستحدثه بود که سازمانی را برای مدیریت ونظارت بیشتر می طلبید.

حسبه, تیموریان, ایلخانان, وظایف و اختیارات