علی اکبر احمدی - دانشگاه ارومیه
علی عابدینی - دانشگاه ارومیه
ساسان باقری - دانشگاه سیستان و بلوچستان
علی اصغر کلاگری - دانشگاه تبریز

ذخیره کائولن رود معجن در ۳۵ کیلومتری شمال­غرب شهر تربت­حیدریه، استان خراسان­ رضوی، در زیرپهنه قطعه کویر بزرگ واقع است. شواهد صحرایی و نتایج آزمایشگاهی نشان می­دهند که این ذخیره از نظر زایشی در ارتباط با دگرسانی سنگ­های آندزیت­بازالتی (ائوسن پیشین) است. نمونه­ها با روش­های تجزیه­ای مختلف پراش پرتوی ایکس (XRD)، طیف­سنجی پراکندگی انرژی پرتوی x (EDS)، میکروسکوپی الکترونی روبشی اثر میدانی (FE-SEM)، گرماسنجی تفاضلی (DTA) و گرما وزن­سنجی TGA))  بررسی شدند. بر اساس نتایج، کائولینیت، ایلیت، هالویزیت، کوارتز، آلونیت و مسکوویت فازهای کانیایی اصلی و  هماتیت، پیریت، روتیل، گالن، باریت، کلسیت، بیوتیت، آپاتیت، تیتانومگنتیت و تیتان­اوژیت فازهای کانیایی فرعی در این ذخیره هستند. محاسبات تعادل جرم عناصر با فرض Al به عنوان عنصر شاخص کم­تحرک آشکار می­کنند که گسترش فرآیند کائولینیتی­شدن سنگ­های آندزیت­بازالتی در رود­ معجن با غنی­شدگی Pb، تهی­شدگی عناصری مانند Cs، Rb، Cu، Zn و Sr و شستشو و تثبیت عناصری چون Hf، Ba، Zr، V، Th، Ta، Nb، Ga، Cr،Co  و Ni همراه بوده است. در بین لانتانیدها، فقطCe  کاهش جرم را تجربه کرده­ است و بقیه عناصر هر دو رفتار افزایشی و کاهشی را طی فرآیندهای کائولینیتی­شدن به نمایش می­گذارند. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر بهنجارشده به کندریت نشان از جدایش و غنی­شدگی عناصر خاکی نادر سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین (HREE) دارد. نتایج به دست آمده آشکار می­کنند که رفتار عناصر جزئی طی تشکیل ذخیره کائولن رود­معجن وابسته به عواملی چون تغییر دما، شیمی سیال کانی­ساز، اختلاف در شدت دگرسانی، جذب سطحی، روبش، کنترل کانیایی و فراوانی یون­های کمپلکس­ساز بوده است. ضرایب همبستگی بین عناصر نشان از نقش کانی­های رسی، فسفات­های ثانویه، روتیل، اکسیدهای منگنز، مسکوویت و ایلیت در توزیع و تثبیت لانتانیدها دارد. رخداد بی­هنجاری منفی Eu و Ce در نمونه­های کائولن به ترتیب بیانگر دگرسانی کانی­های پلاژیوکلاز موجود در سنگ اولیه آندزیت­بازالتی توسط سیال­های دما بالا و کاهش فوگاسیته اکسیژن طی گسترش ذخیره کائولن رود معجن است.    

Kaolin deposit, Mineralogy, Trace elements geochemistry, Mass balance, RoudMajan, Torbat-e-Heydarieh., ذخیره کائولن؛ کانی شناسی؛ زمین شیمی عناصر جزئی؛ تعادل جرم؛ رود معجن؛ تربت حیدریه.