یعقوب خزائی - دانشگاه بین المللی امام خمینی

فردگرایی روش­شناختی در تاریخ فرهنگی و منظومه فکری ارنست گامبریج یعقوب خزائی[۱]   چکیده در تاریخ تفکر، متفکران در دو دسته از یکدیگر قابل تفکیک­اند. نخست، دسته­ای که تفکراتی خلاق و نظریاتی بدیع در حوزه­هایی از انسانیات مطرح کرده­اند. دوم، افرادی که در بسط و اشاعه نظریات و تفکرات گروه نخست کوشیده­اند. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که آیا نظریه گامبریج در تاریخ فرهنگی، ایده نو و اصیلی را واجد بوده است؟ مدعای مقاله حاضر این است که زیرساخت تفکر و روش گامبریج، راسلی پوپری است و او با پیروی از فردگرایی روش­شناختی پوپری، به پارادایم مقابل آن یعنی، کل­گرایی روش­شناختی یورش برده و تمام نظریه­های همبسته با کل­­­گرایی از جمله نظریه هگل و تاریخ فرهنگی متناظر با آن و «اصل ضرورت علی» را رد کرده است. از این رو، به نظر می­رسد که ارنست گامبریج در شمار متفکران دسته نخست قرار نمی­گیرد. او بیشتر مورخی است که اندیشه همفکرانش­ راسل و پوپر را بسط و گسترش داده است. این در حالی است که برخی از اندیشه­ورزان نیمه دوم قرن بیستم میلادی، از دوگانه روش­شناختی کل­گرایی و فردگرایی روش­شناختی عبور کردند و با دیالکتیکی از این دو، در بررسی مسائل علوم اجتماعی به جامعیت بیشتری دست یافتند. دستاورد مقاله حاضر این است که گامبریج در تاریخ فرهنگی مورد نظرش، با دسته­بندی آدمیان به نوع پست­تر و عالی­تر، در همان دامی فرو غلتید که رژیم توتالیتر هیلتری که به­شدت آماج انتقاد گامبریج است در آن فرو افتاده بود. این نوع نگرش به تاریخ فرهنگی، نوع دیگری از همان توتالیتاریسمی است که گامبریج مدعی مبارزه با آن است. در واقع، گامبریج هم به گونه­ای دیگر و با خودآگاهی کمتری، منادی توتالیتاریسم و نوعی قوم کشی است.   واژه­های کلیدی: ارنست گامبریج، تاریخ فرهنگی، فردگرایی روش­شناختی، هگل، راسل، پوپر   [۱]. عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه بین­المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران (نویسنده مسئول) khazaei@HUM.ikiu.ac.ir تاریخ دریافت: ۱۹/۷/۱۴۰۰- تاریخ تایید ۲۸/۱۰/۱۴۰۰

Ernst Gombrich, Cultural History, Methodological Individualism, Hegel, Russell, Popper, ارنست گامبریج, تاریخ فرهنگی, فردگرایی روش شناختی, هگل, راسل, پوپر