میرسعید موسوی کریمی - دانشیار دپارتمان فلسفه، دانشگاه مفید، قم، ایران.

عبدالکریم سروش در قبض و بسط، هرچند فهم ما از دین را متغیر و خطاپذیر دانسته، خود دین را کامل، ثابت و بدون خطا فرض کرده است. اما در رویاهای رسولانه وی ابتدا تلاش کرده است، به زعم خود، مواردی از وجود نقص، خطا، و تناقض را در قرآن نشان دهد، سپس، از منظری پدیدارشناسانه راه حل طبیعی گرایانه ای را پیش نهد که بنا بر آن، پدیدار وحی و پدید آمدن قرآن، فرایندی طبیعی معرفی می شود. ابوالقاسم فنائی (۱۴۰۰) در نقد خود، تلاش کرده است نشان دهد لوازم کلامی ناشی از این راه حل با پیش فرض های به ویژه هستی شناسانه آن در تعارض است. هرچند نگارنده این سطور با اصل مدعای فنائی در مورد اشکالات فرضیه های قبض و بسط و رویاهای رسولانه، موافق است، اما با برخی از دلایل و نقدهای او چندان همراه نیست. در بخش اول این مقاله، با بررسی نقدهای فنائی به قبض و بسط و رویاهای رسولانه نشان می دهیم با تغییر برخی از پیش فرض ها، می توان روایت قانع کننده تری از این دو نوشته ارائه داد و اعتراضات فنائی را پاسخ گفت. اما در همین بخش نشان داده می شود این تغییر پیش فرض ها با دیدگاه خود سروش سازگار نیست، و بنابراین، اعتراض های فنائی وارد است. در بخش دوم مقاله نیز نشان می دهیم قبض و بسط و رویاهای رسولانه با مشکلات اساسی روش شناختی، هستی شناختی، معرفت شناختی و پدیدارشناختی مواجه اند و لذا هر دو، ناپذیرفتنی و نادرست اند. در پایان مقاله هم اشاره ای خواهیم داشت به این که چرا چنین ادعاهای مشکل آفرینی، در فضای فکری و فرهنگی ایران، بازتابی خارج از معمول می یابند.

سروش, فنائی, قبض و بسط, رویاهای رسولانه, روشنفکری دینی