درآمدی بر سیستمهای مس پورفیری (محیطهای سوپرژن، مدلهای تشکیل سیستم پورفیری، تکامل اولیه، تکامل ثانویه و سیالات درگیر)

سیستمهای پورفیری بعنوان یکی از منابع اصلی تامین کننده فلزات استراتژیکی مانند مس، مولیبدن، نقره، طلا، تنگستن و منابع فرعی قلع، سرب، روی، آهن و بیسموت در جهان است. سیستمهای پورفیری در اعماق کمتر از ۴ کیلومتری زمین رخنمون دارند و با اتاق ماگمایی حدودا ۵ تا ۱۵ کیلومتری در ارتباط اند. تکامل اولیه سیستم پورفیری از یک مایع محلول با شوری کم و تک فازی حاصل میشود. انتقال مس نه تنها بصورت کمپلکس کلریدی بلکه اخیرا لیگاندهای گوگرد در فاز بخار هم میتوانند از عاملان حمل مس باشند. سیالات تشکیل دهنده ذخیره دارای شوری ۳۵ و حتی تا ۷۰ درصد هستند. تکامل ثانویه سیستمهای پورفیری توسط سیالات گرمابی اتفاق میافتد. یک سیال با انتقال به سمت بالا، با جدایش خود شورابه، سردتر میشود و باعث ایجاد دگرسانی کلریت-سریسیتی، سریسیتی و ادامه دگرسانی رسی پیشرفته و کانیزایی اولیه مس و طلا در لیتوکپ می شود. پس از تشکیل کامل سیستم پورفیری به همراه کانیزایی، با بالاآمدن سیستم یا فرسایش، بخش اکسیداسیون بر سیستم پورفیری تاثیر میگذارد و ۳ بخش اصلی که شامل منطقه ذخیره، منطقه حفرهای و پروتولیت است، پدیدار میشوند. پس از تاثیر در زمان زمین شناسی ، کلاهک شسته-شده که منطقه اکسیدی است، تشکیل میشود. این منطقه از مس تهی میشود و آهن اکسیدی بجا میماند که گوسان نامیده میشود. سیالات درگیر موجود در سیستمهای پورفیری بیانگر شرایط فیزیکوشیمیایی زمان تشکیل آنهاست. دمای تشکیل به عمق تشکیل وابسته است و نسبت به عمق میتوان به دمای تشکیل پی برد. مدت زمان تشکیل سیستمهای پورفیری بر اساس مطالعات سیالات درگیر حدود ۸۰ هزار سال تخمین زده میشود.