زهرا عزیزی - کارشناسی ارشد هنراسلامی، دانشگاه شاهد

اژدها در اساطیر و افسانه های مختلف و در جهان سمبل خوشبختی و برکت و گنج است اما در در اساطیر ایران اژدها ( اژدی هاک در اوستا) بارها به عنوان تجسم شر و بدکرداری و تیرگی ظاهر می شود و در مواردی (چون ضحاک در شاهنامه) در صورتی انسانی تجسد می یابد و تقابل نیروهای خیر و شر در ادبیات حماسی ایران (و سایر ملل) به صورت جنگ ابر انسان با اژدها به تصویر کشیده شده است. از آن جا که طرح و نقش اژدها همیشه مورد توجه نگارگران ایرانی بوده، این پژوهش با هدف آشکار سازی فرم و مفهوم این جانور اساطیری در مکتب های نگارگری ایران از سلجوقیان تا قاجار و همچنین به منظور پاسخ گویی به این سوال که سیر تحول و تطور نقش اژدها در مکاتب نگارگری به چه صورت بوده است؟ به توصیف و بررسی نگاره ها از نظر ترکیب بندی، رنگ آمیزی و طراحی و ویژگی های ظاهری اژدها پرداخته شد. روش تحقیق در این پژوهش مطالعه توصیفی و روش گردآوری داده ها به صورت مطالعات کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها کیفی و جامعه آماری آن به صورت یک اثر نگارگری از دوره سلجوقیان تا قاجار در نظر گرفته شد. یافته های این جستار نشان می دهد که که بیشترین اژدها دارای ویژگی چهار پا با سری شبیه اژدهای چینی بودند. بنابراین می توان گفت که این نوع اژدها از محبوبیت بیشتری نزد نگارگران برخوردار بوده است. این نوع در زمره چهارپایان قرار می گیرد ولی فرم مارگونه اش هنوز بسیار قابل توجه تر از سایر مشخصات اوست.

اژدها، مکاتب نگارگری، تحول، تطور