علی بوذری - Tehran University of Art
پروانه سالاروند - Shahid Beheshti University

ورود صنعت چاپ به ایران و هند باعث شد تا در کنار اشاعه زبان و ادب فارسی، تبادلات فرهنگی و هنری این دو سرزمین بیش از پیش گسترش پیدا کند. بدین ترتیب تصاویر کتاب های چاپ سنگی رسانه بصری جدیدی در اختیار هنرمندان قرار داد تا بتوانند در کنار مصورسازی متن های فاخر ادبیات فارسی، تحولات و تغییرات اجتماعی را نیز بازتاب دهند. اولین شاهنامه چاپ سنگی در بمبئی و به سال ۱۲۶۲ق. (۱۸۴۶م.) به طبع رسید و تنها پنج سال بعد، تصاویر و متن این شاهنامه الگویی برای چاپ نخستین شاهنامه در تهران ۱۲۶۷ق. (۱۸۵۰م.) قرار گرفت. این اثر که به دست علی قلی خوئی، تصویرگر مبدع دوره قاجار، مصور شده بود، از بسیاری جهات مشابه چاپ نخست هند است. با این حال هنرمند ایرانی در موارد فراوانی تلاش کرده تا ویژگی های کار خود و جامعه قاجاری را در تصاویر منعکس کند و جامه ایرانی بر تصاویر هندی بپوشاند. این تحقیق از لحاظ رویکرد، کیفی است و از منظر هدف، کاربردی طبقه بندی می شود، با هدف مطالعه بصری سرپوش در تصاویر دو شاهنامه چاپ سنگی در هند و ایران انجام شده، در پی یافتن پاسخ به این پرسش است که هنرمند تصویرگر شاهنامه ۱۲۶۵-۱۲۶۷ق. (طهران) در تصاویر خود برای شاهنامه چه تغییراتی را در جزییات و فرم سرپوش ها به نسبت تصاویر نخستین شاهنامه چاپ هند، ایجاد کرده و در زمینه طراحی چه ابداعاتی انجام داده است؟ حاصل این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، نشان دهنده شناخت و احاطه هنرمند نسبت به موارد استفاده سرپوش ها و به کارگیری انواع آن ها برای تفکیک اشخاص در طبقات مختلف اجتماعی است. در حالی که تنوع بالای سرپوش ها در مجالس شاهنامه علی قلی و دقت در ترسیم جزییات، کار علی قلی را به لحاظ هنری از هنرمند بمبئی متمایز می کند، این تغییرات باعث شده معرفی بهتری از شخصیت های داستان در تصاویر صورت پذیرد.

هنر دوره قاجار, شاهنامه, چاپ سنگی, سرپوش, علی قلی خوئی, هنر دوره قاجار, شاهنامه, چاپ سنگی, سرپوش, علی قلی خوئی