میرحمید هاشمی لشنلو - دکترای فلسفه علم، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
آرش موسوی - استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران، ایران

کشف الصلصله عن وصف الزلزله سیوطی جامع­ترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی درباره زلزله نگاشته شده است. در این مقاله تبیین­ سیوطی از این پدیده طبیعی و گزارش های وی از زلزله­های دوره اسلامی بررسی شده است. این کتاب گردآورده­ای است از هر آن چه دانشوران مسلمان پیش از وی از محدثان و مفسران گرفته تا مورخان درباره زلزله گفته­ و نوشته­اند. در این کتاب هم به علل و اسباب زلزله پرداخته شده و هم سیاهه­ای سالشمار از زلزله­های رخ­داده در دوره اسلامی به دست داده شده است. تبیین­ سیوطی از زلزله، نه تبیینی علمی و طبیعی بلکه تبیینی دینی و فراطبیعی است.  وی با ارجاع به منابع روایی وتفسیری حقیقت و منشاء زلزله را در انگاره کوه قاف می­­جوید، انگاره­ای که ریشه های اساطیری پیشااسلامی داشت و نزد مسلمانان دوره میانه جامه­ای دینی و اسلامی به خود گرفت. سیوطی سببب زلزله را هم با استناد به روایاتی از صدر اسلام، ناشی از اعمال و رفتارهای ناروا و ناشایست بندگان می­داند. سیاهه سالشمار سیوطی از زلزله­های روی داده در دوران پس از اسلام دربردارنده داده­هایی از شمار و شدت زلزله­ها و پیامدهای انسانی، اجتماعی و طبیعی آن است که می­تواند دست مایه مطالعات تاریخ اجتماعی مسلمانان در دوره میانه باشد.

زلزله­ شناسی دینی, تبیین زلزله در فرهنگ اسلامی, اسباب زلزله, منشاء زلزله, تاریخ زلزله