حامد ناجی اصفهانی - استادیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان
مرتضی کربلایی - دانش آموخته رشته دکتری تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

نظریه وحدت وجود یکی از بنیادی ترین مسائلی است که در حوزه تصوف و عرفان اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه عارفان، وجود حقیقی مخصوص ذات حق بوده و ممکنات تجلی آن وجود حقیقی هستند. با ظهور ابن عربی، در سده هفتم این نظریه از تبیین های دقیق تری برخوردار شد، و بن مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. سید محمد گیسودراز، از عرفای مهم سده نهم در شبه قاره هند، با این نظریه مخالفت کرده است. در این مقاله، پس از اشاره به احوال و آثار گیسودراز و وضعیت زمانه وی، انتقاداتش درباره نظریه وحدت وجود را بررسی کرده ایم. در نهایت بر آنیم که گیسودراز به واسطه فضای تنزیهی غالب بر افکارش، اعتقادش به لزوم تفکیک بین اعتقادات دین اسلام و آیین هندو، راه نیافتن به عمق کلام ابن عربی درباره وجود مطلق مقسمی، و خلط میان اعتبارات وجود، گفتار وی در موضوع وحدت وجود را نقد کرده و به پیروی از علاءالدوله سمنانی، قائل به وحدت شهود شده است. نظریه وحدت وجود یکی از بنیادی ترین مسائلی است که در حوزه تصوف و عرفان اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه عارفان، وجود حقیقی مخصوص ذات حق بوده و ممکنات تجلی آن وجود حقیقی هستند. با ظهور ابن عربی، در سده هفتم این نظریه از تبیین های دقیق تری برخوردار شد، و بن مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. سید محمد گیسودراز، از عرفای مهم سده نهم در شبه قاره هند، با این نظریه مخالفت کرده است. در این مقاله، پس از اشاره به احوال و آثار گیسودراز و وضعیت زمانه وی، انتقاداتش درباره نظریه وحدت وجود را بررسی کرده ایم. در نهایت بر آنیم که گیسودراز به واسطه فضای تنزیهی غالب بر افکارش، اعتقادش به لزوم تفکیک بین اعتقادات دین اسلام و آیین هندو، راه نیافتن به عمق کلام ابن عربی درباره وجود مطلق مقسمی، و خلط میان اعتبارات وجود، گفتار وی در موضوع وحدت وجود را نقد کرده و به پیروی از علاءالدوله سمنانی، قائل به وحدت شهود شده است.

گیسودراز, ابن عربی, وحدت وجود, وحدت شهود, عرفان اسلامی