بررسی معماری کاخ های دوره قاجار (نمونه مطالعاتی پروژه های طراحی شده در ایران)

معماری دورە قاجار به علت قرارگرفتن در سیر انتقالی از سنت گرایی به مدرنیته، دارای ویژگی های خاصی است و همین موضوع باعث اهمیت و جذابیت مطالعاتی آن می شود؛ همچنین سیر تحول بناهای این دوره به سبب تغییرات فرهنگ معماری و زندگی شهرنشینی مردم از اهمیت فراوانی برخوردار است. تاثیرات چند عامل گوناگون دیگر مانند، اقلیم، ارتباطات فرهنگی، تاثیر معماری غرب و... بر شکل گیری معماری کاخ های ایران اثر شایان توجهی گذاشته است. در این پژوهش علاوه بر مطالعه عوامل فوق در حوزه ی اختلاف نظرها مخصوصا در چگونگی تاثیرات معماری هر عهد، سیر تحول آن در هر دوره نیز بررسی می شود. در این راستا، پژوهش حاضر معماری کاخ های هر دوره از حکومت پادشاهان قاجار را به تفکیک بررسی کرده و روند تغییرات آنرا مورد مطالعه قرار می دهد و تفاوت ها و شباهت های آنها را ازلحاظ سبک شناسی معماری مقایسه می کند. این پژوهش در پی شناخت چرایی و چگونگی دستیابی معماران به این الگوی مشخص و میزان تاثیرپذیری از فنون گذشته و تاثیر معماری غرب بر معماری این دوره است. مهمترین بناهای این دوره با روش مشاهده ی میدانی و مطالعه ی کتابخانه ای و همچنین پژوهش های پیشین با شیوه ی پژوهشی توصیفی تحلیلی - و تطبیقی، بررسی شده اند و از میان آنها وجوه افتراق و اشتراک هریک موردارزیابی قرار گرفته است . باتوجه به اینکه تا کنون برروی کاخ های ایران و معماری دوره ی قاجار از منظر سبک شناسی و ویژگی آنها تحقیق شاخصی صورت نگرفته، این مقاله می تواند با شناخت عوامل و نحوه ی شکل گیری معماری کاخ ها، خلا تحقیقاتی موجود را تا حدودی پوشش دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که با وجود برخی تاثیرگذاری معماری غرب در این دوره، کماکان معماری این دوره بر پایه اصول بنیادین معماری ایرانی - اسلامی، مانند اصل درونگرایی، محرمیت و... استوار بوده است .معماری قاجار را به عنوان نقطه حساس معماری ایران به دلیل اولین بازخورد جدی با زبانها و گرامرهای معماری غربی می توان قلمداد کرد. به نظر بسیاری از نویسندگان و محققان غربی مانند پوپ و گدار معماری قاجار عملا آخرین دوره از معماری ایران می باشد که در آن سنت های گذشته معماری ایران در آن دیده می شود ولی متاسفانه بعد از دوره قاجار به علت ارتباطات پیش آمده با اروپا و سفرهای انجام شده توسط مقامات دولتی بین ایران و فرنگ، معماری قاجار دچار تاثیراتی جدی از معماری غرب و یک نوع آمیختگی گاه مثبت و گاه منفی گردیده است. از طرف دیگر بنابر نظر محققین داخلی به لحاظ حجمی و فرمی نیز نوآوریها و خلاقیت هایی در حال وقوع بوده است که نمونه های آن را در معماری کاخ های میتوان دید. بنابراین پرداختن به گونه شناسی معماری این دوره در جهت آنالیز و تعمیق هرچه بیشتر، ضروری به نظر می رسد. در این مقاله سعی گردیده است تا تاثیر و چگونگی عناصر الحاقی غرب بر عناصر، الگوها و فضاهای اصلی معماری کاخ های قاجار مورد بررسی قرار گیرد.

Keywords:

دوره ی قاجار , قصرهای ایران , کاخ گلستان , عمارت های اشرافی , معماری ایران , قاجار , تزئینات , عناصر معماری