حسن ابراهیم زاد - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان، ارومیه، ایران.

قالب رباعی یکی از رایج­ترین قالب­های شعر فارسی در قرن چهارم و پنجم است؛ اما به نسبت شعر سبک­ عراقی، تعداد رباعی شاعران سبک خراسانی بسیار کمتر است و تعدادی از شاعران همچون منوچهری کمتر به آن پرداخته­اند. هدف اصلی این مقاله بررسی رایج­ترین صور بلاغی به کاررفته در رباعیات سبک خراسانی است و بررسی این مطلب که رباعی خصی از خیام و عطار به بعد در شعر فارسی رواج نیافته است؛ بلکه کاربرد این نوع رباعی از آغاز شعر فارسی مورد توجه شاعران بوده است. روش تحلیل به صورت کمی و از نوع توصیفی است. نتیجه پژوهش نشان داد که ازرقی هروی، فرخی، عنصری و ... نیز مانند قطران، در توصیف به معشوق توجه داشته اند، اساسی­ترین عنصر بلاغی به کاررفته در رباعیات سبک خراسانی از نوع استعاره و تشبیه است، معزی نیشابوری، قطران تبریزی، ازرقی هروی و عنصری از جمله شاعرانی هستند که تشبیه و استعاره در دیوان آن­ها به وضوح مشاهده می شود. شاعران این دوره ممدوحان و اعضای بدن آن­ها را به عناصر طبیعت تشبیه می­کرده­اند که این نشان دهنده توجه خاص آن­ها به محیط اطرافشان بوده است. بیشترین تلاش ازرقی در آوردن تشبیهات تخیلی و اغراق در تشبیه است؛ بنابراین شاعران دوره سامانی و نیمه اول قرن پنجم تلاش می کردند تا در برابر هر پدیده حسی و طبیعی، تصویری عینی و مشابه آن را بیاورند.

سبک خراسانی, رباعی, تشبیه, استعاره