علی اصغر جعفری ولنی - استادیار گروه فلسفه دانشگاه شهید مطهری
محیا مهرجدی - کارشناس ارشد دانشگاه علامه طباطبائی

منطق­دانان متقدم و متاخر همگی در اندراج واژه امکان ذیل بحث قضایای موجهه در منطق و بحث مواد ثلاث در فلسفه، اتفاق­نظر دارند؛ اما از­سوی­دیگر مغایرتهائی در شرح و تفصیل اصطلاح امکان عام نزد منطق دانان دیده می­شود. یکی از شاخص­ترین اختلافها، دیدگاه زین الدین کشی است. وی به عنوان یکی از بزرگترین شاگردان فخر رازی، در کتاب خود "حدائق الحقائق"، مدعی است که فیلسوفان پیش از وی، ازسویی امکان عام را به سلب ضرورت یکی از طرفین وجود و عدم تعریف کرده­اند، درحالیکه بر سلب ضرورت از جانب مخالف قضیه نیز توافق داشته­اند. در این مقاله، تلاش ما بر این است تا با نگاهی بر آراء حکما و منطق­دانان درباره اصطلاح امکان، به طور ویژه، تاملی بر امکان عام از دیدگاه زین الدین کشی داشته باشیم و اذعان کنیم که ادعای مورد تامل وی متاثر از تعاریف دوگانه فخر رازی در کتاب "الملخص" و "شرح اشارات" است.

زین الدین کشی, حدائق الحقائق, منطق, امکان عام