بایرام مراد مرادی - دانشجوی دوره دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان

از مباحث مهم عرفان اسلامی، مبحث تجلی است که عرفا توجه خاصی به آن داشته اند. از مشهورترین و بزرگترین عارفان اسلامی قرن هفتم ه.ق، محی الدین عربی است و وی را بنیان گذار عرفان نظری دانسته اند. ابنعربی تجلی را به دو صورت «فیض اقدس» و «فیض اقدس» می داند؛ صورت هایی که از دیدگاه های دیگر «تجلی ذاتی» و «تجلی اسمایی» نامیده می شود. نجم الدین رازی نیز از عارفان قرن هفتم ه.ق است که به مباحث بسیاری ازجمله تجلی، وحدت وجود، انسان شناسی، معرفت شناسی و... در آثار خود و به خصوص مرصادالعباد پرداخته است. در این پژوهش، نگارندگان انواع تجلی از دیدگاه ابنعربی در کتاب فصوص الحکم و مرصادالعباد نجم الدین رازی و نیز تعبیرها و برداشته ای مختلف از دیدگاه این دو عارف بزرگ را با روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار داده اند. نتایج تحقیق در مقایسه ی دیدگاه های این دو عارف نشان داد که از نظر ابن عربی اولین تجلی بر دل انسان کامل ظهور می کند. تاکید ابن عربی بیشتر بر دو نوع تجلی ذاتی (فیض اقدس) و تجلی شهودی وجودی (فیض مقدس) است که این دو نوع تجلی را تجلی غیب و شهادت نیز میخواند و در کنار این دو نوع تجلی، از انواع دیگر تجلی همانند تجلی صفاتی، اسمایی، جلال و جمال، قرب و بعد، انکار و انوار، تجلی حق در مرتبه ی تمثل و در نهایت تجلی فرشته، جن و بشر نام می برد. در مقابل، نجم الدین رازی اولین تجلی وجودی را روح محمدی (ص) می داند. وی تجلی را به دو نوع کلی تجلی ذات و صفات تقسیم کرده که تجلی ذاتی، خود شامل دو نوع تجلی ربوبیت و الوهیت است و تجلی صفاتی شامل دو نوع تجلی جلالی و جمالی است؛ بنابراین وجه مشترک دیدگاه ابن عربی و نجم الدینرازی در دو نوع تجلی ذاتی و صفاتی و جلالی و جمالی است.

تجلی، فیض اقدس، فیض مقدس، محی الدین ابن عربی، نجم الدین رازی