هما اسلامی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی ، یزد، ایران.
محمود صادق زاده - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد ، ایران
عزیزالله توکلی کافی آباد - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

هنجارگریزی یکی از اصطلاحات مهم قرن بیستم است؛ یکی از صورتگرایان روسی به نام ویکتور شکلوفسکی Viktor Shklovski نخستین گام در زمینه صورت­گرایی را با انتشار" رستاخیز واژه " در سال ۱۹۱۴ م برای اولین بار آن را مطرح ساخت و در مقاله «هنر به منزله شگرد » بر اساس واژه روسی آن را ostrevanenja به کار برد. صورت­گرایی به عبارت دیگر، رویکردی انتقادی است که خصیصه­های درونی و ذاتی یک متن را مورد تحلیل قرار می­دهد. این خصیصه­ها نه تنها دستور زبانی هستند بلکه می­توانند صنایع به­کار رفته در اثر را نیز شامل شوند. هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری تا حدی رونق یافت و این رونق را می­توان در ظهور آثاری چون اسرارالتوحید جستجو کرد. ادبیات عرفانی کلاسیک همواره غنی از ویژگی خاص زبانی بوده است، که یکی از این آثار ماندگار، کتاب «اسرار التوحید» اثر ارزشمند محمدبن منور می­باشد که دارای مختصات زبانی و لغوی بی­نظیری است. این پژوهش به شیوه توصیفی، تحلیلی و کمی بر اساس دیدگاه نقد صورتگرایانه  انجام شده است تا به بررسی انواع شگردها و هنجارگریزی های زبانی در اسرارالتوحید بپردازد. از آنروی که شاخصه اصلی نثر ابوالسعید کاربست شگردهای یاد شده می باشد، بررسی متن اسرار التوحید نشان از آن دارد که نثر علمی آن؛ آب حیاتی در رگ سنت­های تکراری ادبیات بود و مبانی جدیدی برای علوم ایجاد کرد، اما زبان نثری ابوالسعید ابوالخیر، زبانی ورای زبان عادی و معمولی است، بلکه در کنار آشنایی زدایی از زبان مانوس، جانب رسانگی را نیز رعایت کرده است، یعنی خواننده بعد از تامل، معنی مکتوم را کشف می­کند.اهداف پژوهش:۱.بررسی ویژگی­های سبکی اسرار التوحید.۲.بررسی کیفیت هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری.سوالات پژوهش:اصلی ترین ویژگی‎های سبک عمومی و اختصاصی اسرارالتوحید چیست؟هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری چه وضعیتی داشته است؟

اسرارالتوحید, صورت گرایی, شگردهای زبانی, هنر و تمدن ایران, قرن پنجم و ششم هجری