احد امیدی - دانشجوی دکتری روان شناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران
مصطفی جهانگیری - دانشجوی دکتری روان شناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران.
حمید رفیعی هنر - استاد یار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

صفت حرص از مهمترین صفات نفسانی است که نقش بسزایی در توصیف، تبیین، پیشبینی و کنترل رفتار دارد. پژوهش حاضر، با هدف تدوین مدل مفهومی حرص براساس منابع اسلامی انجام شد. روش این پژوهش، به لحاظ هدف، بنیادی و به لحاظ رویکرد از دو روش تحلیل محتوای کیفی سیه و شانون از نوع استقرائی، به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و از روش توصیفی زمینه یابی برای بررسی روایی محتوایی استفاده شد. جامعه متنی پژوهش، جملات توصیفی و تبیینی موجود در آیات و روایات و نمونه گیری غیرتصادفی و از نوع هدفمند است. داده ها در سه مرحله باز، محوری و انتخابی کدگذاری شدند. تجزیه و تحلیل داده ها، منجر به ۲۴۶ کد باز،۲۶ کد محوری یک، ۱۲ کد محوری دو و سه کد گزینشی بعد شرایطی، هستهای و برونداد بدست آمد. اعتبارسنجی یافته ها با روش »ضریب شاخص روایی محتوا «(CVI)، »شاخص نسبت روایی محتوا «(CVR)، توسط متخصصین علوم انسانی و روانشناسی انجام و تایید شد. نتایج این پژوهش نشان داد، مدل مفهومی حرص در منابع اسلامی به دو دسته حرص مذموم و ممدوح تقسیم میشود. بعد شرایطی در حرص مذموم شامل مولفه های »معرفت نامتعالی« و »گرایش نامتعالی« و در حرص ممدوح ، شامل مولفه های »معرفت متعالی« و »گرایش متعالی« میباشد. سپس بعد هسته ای مشترک میان حرص مذموم و ممدوح، شامل مولفه های »نیاز به داشتن« و »ارضاناپذیری مداوم« میباشد. در نهایت بعد برونداد در حرص مذموم ، شامل مولفه های »انگیزش معطوف به شر«، »آسیب جسمانی – روانی«، »آسیب موقعیتی – میان فردی« و »تباهی اخروی« و در حرص ممدوح ، شامل مولفه های »یاریگری ایثارگرانه« و »طاعت پذیری« میباشد.

حرص، مذموم، ممدوح، مدل مفهومی، روانشناسی اسلامی