مهدی عظیمی - عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

ارسطو در آناکاویک نخست، دفتر ۲، فصل ۲۵، گونه ای از استدلال، به نام اپاگوگه، را پیش می نهد که ارسطوشناسان درباره چیستی اش بسی اختلاف دارند. راس بر آن است که اپاگوگه قیاس اکتشافی نیمه برهانی نیمه جدلی، در قالب شکل اول، با نتیجه ای محتمل است که از ترکیب صغرایی محتمل تر با کبرایی یقینی به دست می آید. پرس معتقد است که اپاگوگه همان فرضیه ربایی یا به تعبیر جدیدتر استنتاج بهترین تبیین است. فارابی، اما، بی آن که آشکارا درباره اپاگوگه بحث کند، برگردان عربی اپاگوگه، یعنی «الاستقراء»، را جایگزین اپاگوگه می کند، که الهام بخش این فرضیه است که اپاگوگه تصحیف اپاگوگه است. تحلیل ما نشان می دهد که تفسیرهای پرس و فارابی، خود، فرضیه ربایی هایی هستند که با پذیرش مسئله زا بودن وضعیت فصل ۲۵، فرضیه هایی برای تبیین آن پیش می نهند، مخالف با اصول اقتصاد و سازگاری. راس، اما، مسئله زا بودن وضعیت فصل ۲۵ را، از بن، نمی پذیرد و کار خود را ساده می کند. نظریه پرس، در باب ریشه ارسطویی فرضیه ربایی، با مشکلات و دست کم دو رقیبی که دارد، به جد محل تردید خواهد بود؛ و این برای تاریخ منطق، تاریخ علم، و تاریخ فلسفه علم، می تواند مهم باشد.

اپاگوگه, قیاس محتمل, فرضیه ربایی, استنتاج بهترین تبیین, پیرس