منصور انصاری - استادیار گروه اندیشه سیاسی در اسلام پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
ناهید همتی نژاد - کارشناس ارشد رشته اندیشه سیاسی در اسلام ، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

پژوهش حاضر با هدف بررسی تحولات مفهومی امر انقلابی در گفتمان اصلاح­طلبی انجام گرفت. برای تبیین معنادار رابطه میان امر انقلابی­گری و اصلاح­طلبی، از رهیافت نظری لاکلائو و موف استفاده گردید. با رحلت امام خمینی، گفتمان جمهوری اسلامی که با دال­های اسلام و جمهوریت مفصل­بندی می­شد، راه برای برداشت­ها و تفاسیر متفاوت باز شد که نتیجه آن، شکل­گیری دو طیف سیاسی رقیب با عنوان «اصلاح­طلب» و «اصول­گرا» بود. گفتمان اصلاح­طلبی، شعارهای انقلاب اسلامی همچون آزادی، مردم­سالاری، قانون­گرایی، دموکراسی دینی، حقوق بشر و ... را در خود جای داد و با این تفکر که نیاز جامعه ایرانی، داشتن روابط عادلانه و آزاد با همه جهان است، رویکردهای جدیدی را در خود پذیرا گردید. این گفتمان، حول دال مرکزی مردم­سالاری و دال های شناور جامعه مدنی، توسعه سیاسی، قانون­گرایی، آزادی و تساهل شکل گرفت و نظام معنایی را شکل داد که بر اساس آن سعی نمود ساختار معنایی گفتمان اصول­گرایان را در هم شکند. در مقابل، اصول­گرایان سعی کردند با ایجاد مفصل­بندی جدید و افزودن دال­هایی چون عدالت، امنیت، ارزش ها، تهاجم فرهنگی و ... حول دال مرکزی ولایت، نظام معنایی خود را شکل داده و دال مرکزی اصلاح­طلبان و دال­های شناور آن را ساختارشکنی نمایند. گفتمان اصلاح­طلبی امکان­های زیادی برای تحول در جامعه ایجاد کرد، اما نتوانست در مقابل موانع شکل گرفته پیروز شود. هرچند در گفتمان اصلاح­طلبی، تغییراتی در عناصر انقلاب اسلامی شکل گرفت، اما این بدان معنا نبوده که امر انقلابی به کل از بین رفته است، بلکه بدان معناست که گفتمان اصلاح­طلبی به جای تاکید بر مولفه­هایی همچون عدالت­محوری، به عناصری همچون مردم­سالاری، آزادی، توسعه سیاسی و قانون­مداری توجه نموده است. درواقع می­توان گفت که امر انقلابی در گفتمان اصلاح­طلبی برساخته شده است و تولیدکنندگان گفتمان اصلاح­طلبی همواره نقشی تاثیرگذار در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی داشته است.

امر انقلابی, اصلاح, گفتمان اصلاح طلبی, اصول گرایی, لاکلائو و موف