موسی ملایری - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

موضوع این مقاله پژوهشی تطبیقی درباره رویکرد مشترک صدرالمتالهین و علامه طباطبایی در باره نفی کارآمدی برهان لم در قلمرو فلسفه اولی است. ملاصدرا با اتکا به نظریه بساطت حقیقت وجود و این که امر بسیط حد و درنتیجه برهان ندارد به این نتیجه دست یافت که برهان لم در شناخت و اثبات احوال و اوصاف وجود کارآمد نیست. صدرا برهان ان را نیز، با استناد به قاعده ذوات الاسباب، گاه به کلی نامعتبر و گاه با کارکردی ضعیف معتبر می شمارد. او پس از تضعیف یا حتی تخطئه نقش برهان در قلمرو فلسفه اولی به نوعی منطق گریزی محتوم تن می دهد و در نهایت شهود را تقویت می کند. علامه طباطبایی نخست، هم چون صدرا، برهان لم را در قلمرو مسائل فلسفی نامعتبر می شمارد (البته نه با استناد به نظریه بساطت وجود، بلکه با اتکا به سه مبنای علم شناختی کلان). آن گاه با اتکا به قاعده ذوات الاسباب برهان ان مصطلح نزد منطقیون را نیز تماما ناکارآمد می داند. سپس نوع جدیدی از برهان به نام «برهان ازطریق ملازمات عامه» عرضه می کند و بر آن است که براهین فلسفی همه از این نوع اند. بن بست نظری ای که نخست ملاصدرا و سپس علامه با آن مواجه شدند در اعماقش از ناکارآمدی منطق اصالت ماهوی در قلمرو فلسفه وجودی خبر می دهد. در این مقاله، رویکرد علامه طباطبایی مبنی بر نفی ناکارآمدی براهین مذکور نقد می شود. اما مدعای ایشان مبنی براین که برهان از طریق تلازم در فلسفه کارآمد است و با سایر براهین تفاوت ماهوی دارد کشفی ارزش مند تلقی می شود که می کوشد تا رکود منطق را درمقایسه با وجودشناسی در حکمت نوصدرایی جبران کند.

منطق نوصدرایی, فلسفه نوصدرایی, ناکارآمدی برهان لم, ناکارآمدی برهان ان, برهان از طریق لوازم عامه