سحر بشیرزاده - دانشجوی دکتری معماری،گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
جمال الدین سهیلی - دانشیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران. (مسوول مکاتبات)
فرشاد مفاخر - استادیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

زمینه و هدف: مسکن بومی گیلان همواره از جنبه­های گوناگون موضوع تحقیقات حوزه معماری بوده است. عنصر ایوان در معماری گیلان نقش اساسی دارد. با توجه به تفاوت­های ظاهری وکاربردی آن در بوم و کاربری مشخص، در این مقاله به بررسی فضای ایوان از طریق تئوری نحو فضا پرداخته می­شود. روش بررسی: چهار خانه اعیانی سنتی گیلان بر اساس نمونه­گیری غیراحتمالی هدفمند از آثار ملی ایران و باقی­مانده در منطقه جلگه­ای و مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی اول به عنوان نمونه­های موردی انتخاب شد. میزان ادغام و نفوذپذیری ایوان با استفاده از شاخص­های نحو فضا، نمودارهای توجیهی، روابط ریاضی و تحلیل­های انجام شده از طریق داده­های مستخرج از نرم افزار Agraph که برای این نظریه فراهم آمده، قابل بررسی است. در این راستا به نحوه­ی پیکره­بندی فضایی و جایگیری ایوان از طریق روش توصیفی – تطبیقی پرداخته شده است. یافته ها: با استفاده از تحلیل­های نرم­افزاری نحو­فضا و نمودارهای توجیهی و پارامترهای «عمق»، «هم­پیوندی»، «حلقه» و «ارزش کنترل» سعی در مطابقت سبک و سیاق ساختمانی بومی در این بناها گردید. بحث و نتیجه گیری: ایوان در این خانه ­ها در شکل­های گوناگون دیده می­شود که با توجه به اعیانی بودن خانه­ها و وضعیت اقتصادی خوب ساکنان، جنبه تزئینی و رفاهی آنها که نشانی از سبکی التقاطی در ساختمان­سازی است با میزان­های هم­پیوندی، کنترل و اتصال متفاوت، توجیه پذیر می­گردد.  

ایوان, خانه های اعیانی, نحو فضا, بومی, معماری سنتی