رضا دریکوندی - گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
سید ابوالقاسم فروزانی - استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

سلجوقیان پس از تسلط بر ایران بنا به انگیزه های مذهبی، اقتصادی و سیاسی حملاتی را به سرزمین شام و آناطولی تدارک دیدند. این یورش ها در نهایت منجر به تاسیس دو سلطنت-نشین سلجوقی در این مناطق شد. سلجوقیان شام و روم (آناطولی) در دوره همزمانی با سلجوقیان بزرگ در قامت دودمان های محلی نیمه مستقل مناسبات محدودی با حکومت مرکزی سلجوقی برقرار کردند، که غالبا جنبه سیاسی داشت. نوشتار حاضر تلاش دارد علاوه بر مشخص نمودن عوامل موثر بر شکل گیری این مناسبات، شیوه نقش آفرینی این عوامل بر روابط آن ها را به شیوه توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان شام عواملی همچون توسعه طلبی سلجوقیان شام و جنگ های صلیبی موثر بوده و در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان روم عواملی متفاوتی مانند خلافت عباسی و منازعات مدعیان قدرت در شام تاثیرگذار بوده است. تلاش سلجوقیان شام و روم برای کسب مقام سلطان بزرگ سلجوقی، تنها عامل مشترک موثر بر مناسبات آن ها با سلجوقیان بزرگ بود. اکثر این عوامل بنا به ماهیت تنش-زایشان موجب ایجاد واگرایی در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان شام و روم شد. با این حال برخی از آن ها نقشی هرچند محدود در نزدیکی مناسبات طرفین ایفا نمود.

سلجوقیان بزرگ, مناسبات سیاسی, خلافت عباسی, سلجوقیان شام, جنگ های صلیبی, سلجوقیان روم