نسرین دارابی تبار - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
رسول کرمیانی - استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
احمد قارزی - دانشیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

این مطالعه، ساختار آناتومی و بافت شناسی دستگاه تولید مثل نر در گونه Trapelus agilis از خانواده Agamidae را مقایسه و بررسی می کند. نمونه های نر آگامای استپی، Trapleus agilis، در دو فصل بهار و تابستان از شهرستان شادگان (جنوب باختری استان خوزستان) جمع آوری شد. نمونه ها بعد از بیهوشی کامل با کلروفرم و مرگ، در آزمایشگاه تشریح شد؛ پس از آن روی دستگاه تولید مثل آنها، مطالعه آناتومیکی صورت گرفت و از بدن جانور خارج شد؛ سپس مراحل پاساژ بافتی (آب گیری، شفاف سازی، آغشته سازی و قالب گیری) روی آنها انجام شد. در ادامه، طی مرحله برش گیری، با استفاده از میکروتوم دوار، برش های سریالی از دستگاه تولید مثلی نر تهیه شد. اسلایدهای آماده شده با روش هماتوکسلین - ائوزین رنگ آمیزی شد؛ سپس به وسیله میکروسکوپ نوری مطالعه بافت شناسی صورت گرفت. نتایج بافتی به دست آمده نشان داد بیضه ها در فاز تولید مثل (فصل بهار) حجیم تر می شوند و لومن آنها پر از اسپرم می شود. همچنین در ماه خرداد تعداد بسیار زیادی اسپرماتوزوئید در لومن لوله های اسپرم ساز دیده می شود. از فصل بهار تا اواخر فصل تابستان قطر لوله های اسپرم ساز و ضخامت لایه ژرمینال (زاینده) کاهش می یابد. در اواخر فصل تابستان (شهریور) که فعالیت جنسی کاهش می یابد، بیضه ها کوچک و چروکیده و لومن سلول های اسپرم ساز به طور تقریبی خالی از اسپرم می شود، جانور با تغذیه کردن، ذخیره چربی بدن خود را افزایش می دهد و خود را برای خواب زمستانی آماده می کند.

آگامای استپی, چرخه تولید مثلی, بیضه, مجرای اسپرمیداکت