الهام یوسفی روبیات - استادیار گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
محمد حسین صیادی - دانشیار گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران
الهام چمانه پور - دانشجوی دکتری علوم محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

پیشینه و هدف افزایش ثروت، بهبود استانداردهای زندگی، افزایش نرخ رشد جمعیت، همراه با افزایش سطح فعالیت­ های تجاری و صنعتی در مناطق شهری در سراسر جهان، از دلایل اصلی افزایش قابل توجه مقادیر تولید زباله جامد از جمله ضایعات صنعتی است. که این پسماندها منجر به ظهور مشکلات محیط زیستی و انسانی شده و از طرفی امنیت محیط زیستی را مختل می­کنند. در بین پسماندها، ضایعات صنعتی به دلیل تنوع زیاد، اهمیت وافری دارند و انتخاب محل مناسب برای محل دفن این زباله ­ها وسیل ه­ای موثر برای مهار آلودگی از منبع آن است. روش ­های زیادی برای دفع زبالهtمانند دفن بهداشتی، احتراق، بازیافت، بازیابی، کاهش و کمپوست کردن وجود دارد. اما دفن بهداشتی زباله در لندفیل گزینه­ ای مناسب و قابل قبول برای دفع زباله­ های جامد صنعتی است. انتخاب محل مناسب برای محل دفن زباله جامد وسیل ه­ای موثر برای مهار آلودگی از منبع آن است. روند انتخاب سایت یکی از دشوارترین وظایف مربوط به سیستم ­های مدیریت پسماند جامد به حساب می­آید زیرا این امر مشمول مقررات دولتی، بودجه دولت و شهرداری، افزایش تراکم جمعیت، افزایش آگاهی محیط زیستی، دغدغه بهداشت عمومی، کاهش در دسترس بودن زمین مناسب برای دفن زباله ­ها و افزایش مخالفت سیاسی و اجتماعی با ایجاد مکان ­های دفن زباله است. سامانه اطلاعات جغرافیایی یک ابزار مهم برای شناسایی و انتخاب سایت مناسب است و تاثیر مثبتی بر مدیریت زمان و هزینه دارد، همچنین یک بانک داده های دیجیتالی برای نظارت بلند مدت را فراهم می­کند که قادر به پردازش داده­های پیچیده جغرافیایی و نمایش گرافیکی نتایج است. هدف از این مطالعه ارزیابی محل مناسب دفن پسماندهای صنعتی غیر ویژه شهرک صنعتی بیرجند با تکیه بر ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی است. در این مطالعه به ارزیابی محل مناسب دفن پسماندهای صنعتی غیر ویژه شهرک صنعتی بیرجند بر اساس جدیدترین ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو پرداخته شده است، بنابراین پس از مطالعه و جمع­بندی این ضوابط بهترین مکان از لحاظ معیارهای محیط زیستی، خاک­شناسی، زمین شناسی، هیدرولوژی، هیدروژئولوژی، اقلیمی، زیرساختی و اقتصادی- اجتماعی انتخاب شده است. این مطالعه قادر است مدلی را ارائه نماید که ضمن به کارگیری تمامی استانداردهای کشوری، ریسک اکولوژیکی را کاهش داد.مواد و روش­ ها بدین منظور ۸ معیار محیط زیستی، خاکشناسی، زمین شناسی، هیدرولوژی، هیدروژئولوژی، اقلیمی، زیرساختی و اقتصادی - اجتماعی به عنوان معیارهای اصلی در قالب ۲۶ زیرمعیار مورد بررسی قرار گرفت. پس از شناسایی معیارها و مقدار محدودیت و ممنوعیت برای هر عامل با مراجعه به سازمان­های مربوطه اطلاعات هر معیار اخذ گردید و پایگاه داده­ای مورد نیاز با استفاده از سامانه­های سیستم اطلاعات جغرافیایی و گوگل ارث پرو تهیه شد. سپس محدودیت­ های مورد نظر در هر لایه با استفاده از ابزارهای موجود در محیط نرم افزاری سیستم اطلاعات جغرافیایی از منطقه حذف گردید. مناطق باقیمانده با استفاده از فازی­ سازی لایه­ ها استاندارد شد. نهایتا لایه­ ها با استفاده از ابزار محاسبات رستری ادغام گردید و بهترین منطقه جهت احداث سایت مکان دفن بهداشتی زباله پیشنهاد گردید.نتایج و بحث پس از تلفیق نقشه ­ها و اعمال ممنوعیت­ های موجود، ۴ پلی ­گون در شمال شهرک صنعتی و یک پلی ­گون در جنوب منطقه شناسایی شد که هیچ ­گونه ممنوعیتی در آن جهت احداث محل دفن پسماند وجود ندارد. سپس پارامترهایی همچون شیب، ارتفاع، جهت، نوع خاک، میزان بارش، کاربری اراضی و نقشه پوشش گیاهی به عنوان محدودیت اعمال شد. پس از اعمال محدودیت ­های موجود در منطقه تنها یک پلی­ گون در قسمت شمالی شهرک صنعتی باقی می ­ماند که به عنوان منطقه مناسب جهت احداث محل دفن پسماند پیشنهاد می­ گردد. این منطقه شیب کمتر از ۵ درصد داشته، پوشش گیاهی آن فقیر بوده و جزء زمین­ های بایر منطقه محسوب می ­گردد. همچنین در جهت باد غالب منطقه نیز نیست. فاصله این پلی ­گون تا شهرک صنعتی حدود ۴ کیلومتر است. مساحت کلی آن ۳۰۰۰۰۰۰ مترمربع است. با بازدید میدانی از پلی ­گون پیشنهادی و با در نظر گرفتن هلالی ­های آبگیر منطقه، اراضی دیم موجود و مرز شروع تپه­ ها و اراضی پرشیب منطقه از مساحت ۳۰۰۰۰۰۰ مترمربعی تنها دو پلی­ گون با مساحت ۴۶۷۰۰۰ مترمربع باقی می­ ماند که با توجه به حجم سالانه پسماند تولیدی در منطقه (۲۴۰۰ مترمکعب) و با توجه به اینکه براساس استانداردها لندفیل انتخابی باید طول عمری برابر ۲۰ سال داشته باشد بنابراین حجم کل پسماند تولیدی برابر با ۴۸۰۰۰ متر مکعب است. برای دفن این حجم پسماند به زمینی به ابعاد ۳۰۰×۸۰ مترمربع با عمق حداقل دو متری نیاز است. با توجه به مساحت منطقه پیشنهادی حدود ۱۸ قطعه با عمق دو متر در منطقه موجود است که می­توان به عنوان محل دفن پسماند انتخاب گردد.نتیجه گیری نتایج نمایانگر این است که توجه به استانداردهای موجود می ­تواند به عنوان ابزار توانمندی در جهت انتخاب سایت ایده­ آل مطرح گردد. این مطالعه قادر است مدلی را ارائه نماید که ضمن به کارگیری تمامی استانداردهای کشوری، ریسک اکولوژیکی را نیز به حداقل میزان ممکن برساند. در نهایت پیشنهاد می­شود بازیافت نخاله­ های تولید شده در هر واحد جهت کاهش تولید پسماند از مبدا انجام گیرد. تهیه پودر سنگ از پسماندهای کارخانجات سنگ، تفکیک مجدد نخاله­ های ساختمانی با توجه به اندازه و استفاده مجدد از آن ها در ساخت و ساز می­تواند منجر به بازیافت قسمت اعظم این زباله ­ها گردد. اجرایی شدن هر چه سریعتر لندفیل پیشنهادی امری ضروری است چرا که هم اکنون این پسماندها بدون هیچ گونه مدیریتی در اطراف تخلیه م ی­شود که از لحاظ بهداشتی وزیبایی ­شناسی مشکل آفرین شده و منطقه در حال تبدیل شدن به یک کانون گرد و غبار شده است.

معیارهای مکان یابی, وزارت نیرو, سازمان محیط زیست, دفع پسماند