شیلا حجه فروش نیا - استادیار موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
امیر کرم - دانشیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

پیشینه و هدف جاذبه ها و توانمندی های اکوتوریسم از سرمایه های منحصر به فرد هر کشور در منطقه به شمار می رود. که شناسایی، طبقه بندی و برنامه ریزی آن به منظور توسعه گردشگری علمی از اهمیت بسیاری برخوردار است، این شاخه از گردشگری به طور ویژه با رعایت ضوابط و استانداردهای بین المللی به معرفی پدیده های حاصل از چشم انداز، زمین شناسی و ژئومورفولوژی به گردشگران همراه با حفظ هویت مکانی آن­ها می پردازد و نیز مشاهده این گنجینه را سامان دهی می کند و از تخریب آن بوسیله انسان جلوگیری می کند و از سوی دیگر می تواند زمینه را برای توسعه منطقه فراهم کند. صنعت گردشگری طبیعی به ویژه اکوتوریسم و ژئوتوریسم به عنوان یک صنعت سبز کمترین وابستگی را به منابع پایه آب و خاک داشته و در عین حال از نظر کسب درآمد و اشتغال و توسعه فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. شهرستان سمیرم از نظر ویژگی­های ساختاری سیستم طبیعی موجود و نیز مسائل انسانی مرتبط با موقعیتش و با دارا بودن قابلیت­های طبیعی همچون آبشار، چشمه، غار، رودخانه، کوهستان مرتفع و قلل و دریاچه و روستاهای زیبا و عمدتا سازگار با محیط طبیعی و غیره می تواند یکی از مناطق مستعد کشور در جهت گسترش ژئواکوتوریسم و جذب سرمایه باشد. لذا با شناخت هر چه بهتر این منطقه و معرفی توانمندی های ژئواکوتوریسمی آن به عنوان بخشی از جاذبه های استان به همراه جاذبه فرهنگی و باستانی و ایجاد تفرجگاه های متناسب با محیط­های طبیعی می توان به جذب گردشگران و ایجاد اشتغال و جذب سرمایه امید داشت.مواد و روش­ ها در این پژوهش برای پهنه بندی پتانسیل های ژئوتوریسمی شهرستان سمیرم از مدل آنتروپی شانون استفاده شده. برای مدل سازی از پارمترهای طبیعی و انسانی موجود در منطقه به عنوان شاخص هایی برای آنتروپی شانون استفاده شد. این شاخص ها شامل ارتفاع، شیب، فاصله از رودخانه، فاصله از ژئوسایت، فاصله از قله، فاصله از امامزاده، فاصله از دشت، فاصله از کاربری اراضی، فاصله از واحد اراضی، فاصله از دریاچه، فاصله از آبشار، فاصله از غار، فاصله از چشمه، فاصله از گسل، فاصله از جاده، فاصله از روستا، مناطق حفاظت شده، اقلیم می باشد. کلیه نقاط با پیمایش میدانی از طریق GIS برداشت شد. نقشه های و معیارهای موردنیاز در محیط GIS تهیه و از تعدادی نقشه ها، فاصله گرفته شد. با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون و با همکاری متخصصانی ابتدا جدول تصمیم گیری بی مقیاس شد. سپس وزن هر یک از معیارها جهت استفاده در اولویت بندی گزینه های دهستان شامل وردشت، حنا، ونک، پادنا سفلی و پادنا علیا، پادنا وسطی (کوچک ترین واحد سیاسی شهرستان می باشد و به عنوان واحد مطالعاتی در نظر گرفته شده است) محاسبه گردید. سپس جدول بی مقیاس موزن را محاسبه کرده و در مرحله نهایی بعد از محاسبه راه حل ایده آل مثبت و منفی گزینه ها اولویت بندی آن ها از طریق محاسبه نزدیکی نسبی گزینه ها به راه حل ایده آل انجام شد. نقشه وزنی معیار آنتروپی برای هر معیار محاسبه شد و وزن هر معیار در امتیاز معیارها ضرب شد و نتیجه نهایی نقشه نهایی آنتروپی به دست آمد. برای بررسی و ارزیابی ژئوتوریسم و اکوتوریسم مدل ها و تکنیک های مختلف و متعدد ابداع و پیشنهاد شده است. مدل های ارزیابی ژئوتوریسم سعی دارند پتانسیل ها و توانمندی های ژئوتوریسم را در سطوح ناحیه ای و ملی بررسی و ارزیابی نموده و مکان ها یا نواحی با قابلیت های ژئوتوریسمی را شناسایی نموده و جهت برنامه ریزی ها و اقدامات بعدی معرفی نمایند. در این روش یک ژئومورفوسایت بر اساس سه ارزش علمی، افزوده و ترکیبی تفسیر می گردد. در ارزش علمی شاخص های منحصر به فرد بودن، درهم تنیدگی، قابلیت مشاهده مجدد، جغرافیای دیرینه مدنظر است. در ارزش علمی، شاخص جغرافیای دیرینه به دلیل کمک به تجزیه و تحلیل شرایط زمین و تاریخ آب و هوایی اهمیت زیادی دارد. زیرا معیار جغرافیای دیرینه به دلیل گذشته زمین و اقلیم در ارزش علمی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در ارزش افزوده، شاخص های اکولوژیک، زیبایی، اقتصادی و فرهنگی با تاکید بر شاخص (زمین – تاریخی) در نظر گرفته می شود. هدف از محاسبه ارزش افزوده، این است که با برجسته کردن شاخص های مدنظر، امکان اتصال بین ژئومورفولوژی و گردشگری به وجود آید. در زیر معیارهای ارزش ترکیبی بیشتر تاکید بر اقدامات مدیریتی مسئولان و برنامه ریزی جهت توسعه گردشگری، ایجاد زیر ساخت های گردشگری، اقدامات تبلیغاتی مدنظر هستند. در روش رینارد، امتیازدهی گروهی بر اساس میانگین گیری از امتیازدهی فردی یا تلفیق نظرهای کارشناسان دیگر انجام شده است.نتایج و بحث ارزیابی این منطقه نشان می دهد شهرستان سمیرم منطقه ای کمتر شناخته شده برای گردشگران است و منابع زمین شناختی آن کمتر شناسایی و معرفی شده است؛ هرچند به لحاظ ارزشی و علمی خصوصیات جالب توجهی به زمین گردشگران ارائه می دهد. تنوع و تعداد بالای پدیده ها، دسترسی تقریبا آسان به تمامی نقاط شهرستان از طریق جاده های آسفالت و خاکی، اشکال منحصر بفرد و زیبای زمین شناسی و کنار هم قرار گرفتن لایه ها و سازندهای گوناگون با قدمت و خصوصیات متفاوت، همه ازجمله عواملی هستند که این منطقه را برای توسعه ژئوتوریسم مستعد می سازد. بنابراین شهرستان سمیرم از توانمندی لازم برای توسعه زمین گردشگری برخوردار است. این پتانسیل ها و منابع بالقوه و جالب توجه که امکان تبدیل به جاذبه های ژئوتوریستی را دارا هستند با استفاده از جستجوی کتابخانه ای، وب سایت ها، نقشه ها، پرسش از افراد محلی و بازدیدهای میدانی شناسایی و معرفی شدند. سپس با توجه به مقیاس های تعریف شده به روش رینارد مورد ارزیابی قرار گرفتند. از میان ۴ لندفرم منتخب، غار دنگزلو رتبه نخست، تخت سلیمان رتبه دوم، آبشار رتبه سوم و چشمه بازرنگ رتبه چهارم را به خود اختصاص دادند. همچنین نقشه پتانسیل یابی نهایی شهرستان به روش آنتروپی نشان داد که حدودا ۸۴۲۵/۱۰۸ کیلومتر مربع (%۶.۷) این شهرستان پتانسیل بسیار کم برای ژئواکوتوریسم، ۳۸۸.۲۱۷۵ کیلومترمربع پتانسیل کم (%۲۳.۹)، ۳۲۲.۱۸۰۰ کیلومتر مربع پتانسیل متوسط (%۱۹.۸)، ۴۲۷.۲۳۵۰ کیلومتر مربع پتانسیل زیاد (%۲۶.۳) و  ۳۷۸.۱۶۵۰کیلومتر مربع پتانسیل بسیار زیاد (%۲۳.۲۷) برای ژئواکوتوریسم را دارد.نتیجه­ گیری با توجه به اطلاعات به دست آمده در طول پژوهش، بزرگ ترین موانع توسعه گردشگری و زمین گردشگری در شهرستان سمیرم، ناشناخته بودن این منطقه و منابع بالقوه آن و عدم وجود امکانات در کمترین سطح برای گردشگران است که درصورت رفع این موانع می توان از توانمندی این شهرستان برای جذب گردشگران استفاده نمود. درخصوص امتیازات روش رینارد، مجموع ارزش افزوده در بین هر ۴ لندفرم از سایر ارزش ها بالاتر است. غار دنگزلو و تخت سلیمان به عنوان باارزش ترین منابع زمین شناختی منطقه برای توسعه ژئوتوریسم، باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند.

ژئواکوتوریسم, اکوتوریسم, شهرستان سمیرم, آنتروپی شانون, رینارد