سید وحید کاشانی - استادیار جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
عسکری سلیمانی امیری - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

پژوهش حاضر با هدف امکان سنجی اقامه برهان بر وجود خدا از منظر ابن سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی به روش کتاب خانه ای و با رویکرد تحلیلی، توصیفی و تطبیقی انجام شده است. در مسئله برهان پذیری، بعد از تحلیل دیدگاه های فیلسوفان مد نظر چنین نتایجی به دست آمد: نخست، وجود خدا برهان پذیر است، برهان پذیری به این معنا که اثبات وجود خدا برای انسان معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد. دوم اینکه، وجود خدا از طریق «برهان لمی بالذات»، «برهان انی از نوع دلیل» و «برهان انی مطلق از نوع تضایفی» اثبات پذیر نیست. اما از طریق «برهان لمی بالعرض» و «برهان انی از نوع ملازمات عامه» می توان وجود خدا را اثبات کرد. در این نوشتار «برهان لمی بالعرض» برای اثبات وجود خدا پیشنهاد شده است که در آثار ابن سینا و صدرای شیرازی نیز وجود دارد. «برهان لمی بالعرض» وجود نعتی حق تعالی را اثبات می کند و همین مستلزم اثبات وجود نفسی اش نیز هست. با این تبیین، مسئله برهان پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لابرهان علیه» تعارضی نخواهد داشت، زیرا مفاد قاعده از طریق «برهان لم بالذات» بر برهان ناپذیری وجود خدا دلالت می کند.

برهان پذیری, برهان ناپذیری, برهان لم بالعرض, برهان لم بالذات