محمود خسروی - استادیار گروه اقلیم شناسی،دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی،دانش

اقلیم دشت سیستان با بالا بودن درجه حرارت بخصوص طی دوره وزش بادهای 120 روزه، قطع منابع بارش و خشکی فیزیکی محیط همراه می باشد . این عوامل باعث مهیا شدن شرایط جوی مناسب وزش بادها گردیده و با وجود کاهش رطوبت خاک و رسوبات خشکیده در یک محیط دریاچه ای، امکان تغذیه طوفان های گرد و غباری همزمان با وزش بادها را فراهم می سازد. در این مقاله اثرات زیانبار طوفان های گرد و غباری بر بهداشت و سلامتی جوامع انسانی و اهمیت شناخت محدوده و نحوه گسترش آن در آلایندگی محیط بررسی شده است . داده های سنجنده مودیس (MODIS) که یک سنجنده کلیدی در ماهواره های معروف ترا (Terra) و اگوا (Aqua)می باشد، مورد استفاده قرار گرفته است. جهت بررسی گستره طوفانهای گرد و غباری ناشی از بادهای 120 روزه و همزمانی وزش آنها با سایر کانونهای بحرانی طوفانی در مناطق مجاور تصاویر سنجنده مودیس، طی سالهای 2001 تا 2008 در دوره وزش بادهای 120 روزه جمع آوری شد. جهت تفسیر از تصاویر با قدرت تفکیک زمینی 250 متر استفاده و نهایتاً رویدادهای عمده که باعث حداکثر تأثیرات منفی در دشت سیستان بوده است، از نظر منطقه تحت تاثیر، منشاء بارگیری گرد وغبار و حدود نهایی گسترش و وزش طوفان بررسی شد . الگوهای اصلی انتشار،گسترش و تمرکز غبار دشت سیستان استخراج گشت.با بررسی داده های اقلیمی و نقشه های ترکیبی سینوپتیکی سیستم وزش بادهای 120 روزه مطالعه گردید. نتایج نشان داد که بادهای 120 روزه تحت تاثیر الگوهای سینوپتیکی ورای منطقه ای تشکیل و تداوم یافته و اکثرا از بستر دریاجه های هامون و بخصوس هامون پوزک تغذیه شده و علاوه بر سیستان، دشت مارگو و ریگستان در افغانستان گاهی با استقرار الگوهای مشخص سینوپتیکی برروی غ رب پاکستان، دریای عمان و در موارد استثنایی تا دریای عربی و جنوب خلیج فارس گسترش می یابند . در مجموع 23 رویداد اصلی بر رسی و تحلیل شد والگوهای اصلی انتشار،گسترش و تمرکز غباردر دشت سیستان استخراج گشت. نتایج نشان داد که مهمترین منبع اولیه و تغذیه بار جامد طوفان ها بستر خشکیده هامون پوزک می باشد. و در تمامی رویدادها باند شرقی حرکت گرد وغبار توسط این منبع مهم تغذیه گردیده که د ر سالهای اخیر کاملاً بدلیل خشکسالی در معرض طوفان بوده است. پس از آن بخش های جنوبی و مرکزی هامون صابری و در درجه سوم هامون هیرمند و بستر شیله در این رابطه از اهمیت برخوردار بوده اند.حدود 30 درصد رویدادها از منبع اخیر بارگیری نموده اند.آزیموت غالب وزش طوفان،مسیر حدود 170 درجه تعیین گردید که در موارد استثنایی تا 140 درجه در دشت سیستان نیز مشاهده گردید. به سمت جنوب دشت آزیموت به مقادیر کمتری گرایش پیدا می کند که نشان دهنده غلبه جهت غرب به شرق در جنوب دشت سیستان است.با توجه به شدت آلایندگی و جنس ذرات معلق،حفظ حداقل استاندارد های بهداشتی جوامع بایستی از الویت های مدیریت بحران تلقی گردد.

بادهای 120 روزه، هامون، سنجنده مودیس، طوفان های گرد وغباری،آلایندگی، سیستان