قباد جلالی - دانشجوی کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه تربیت مدرس
محمد جعفر ملکوتی - استاد دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده کشاورزی، گروه خاکشناسی
محمد مهدی طهرانی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک وآب
وحیدرضا قاسمی دهکردی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک وآب

در کشاورزی دقیق تعیین تغییرپذیری ویژگی­های خاک از اهمیت والایی برخوردار می­باشد. به­منظور دستیابی به عملکرد بیشتر با مدیریت بهتر، دانش کاملی از ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک و حد بحرانی عناصر غذایی در مزارع لازم می­باشد. در همین راستا، زمین آمار یکی از روش­هایی است که امروزه در جهت بررسی تغییرپذیری مکانی ویژگی­های خاک بکار می­رود. در این مطالعه ۱۸۸ نمونه خاک سطحی از مزارع شرق استان مازندران در سال ۱۳۸۷ جمع آوری شد. مقادیر pH، کربن آلی، کربنات کلسیم معادل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، عناصر ریزمغذی (آهن، منگنز، روی و مس) قابل عصاره­گیری با DTPA و بافت خاک نمونه­ها اندازه گیری گردید. همبستگی مکانی متغیر روی و بهترین مدل برازش داده شده (مدل گوسی) بوسیله واریوگرام مشخص و دامنه موثر برای این متغیر۴۰ کیلومتر بدست آمد. به­منظور تعیین نقشه پراکنش این متغیر، روش های درون یابی کریجینگ، عکس فاصله وزنی و اسپلاین مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین دقت این روش­ها از طریق معیارهای آماری دقت (MAE)، انحراف (MBE) و ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) محاسبه گردید. جهت تعیین حد بحرانی روی در خاک برای گیاه سویا (Glycine max L.)، یک آزمایش گلدانی با نمونه­های خاک جمع­آوری شده از ۲۹ مزرعه (از بین ۱۸۸ مزرعه مورد مطالعه) که حاوی غلظت های متفاوتی از این عنصر بودند، اجراء شد. این آزمایش در مرکز تحقیقات کشاورزی استان مازندران به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار (۱۷۴ گلدان ۵ کیلوگرمی) انجام شد. فاکتور اول شامل ۲۹ نوع خاک و فاکتور دوم شامل دو سطح روی (۰ و ۱۰ میلی­گرم بر کیلوگرم خاک) بود. پس از برداشت و تعیین عملکرد نسبی، حد بحرانی روی در خاک برای دست­یابی به ۹۵ درصد حداکثر عملکرد نسبی با استفاده از روش تصویری کیت- نلسون برابر۴۰/۱ میلی­گرم بر کیلوگرم خاک بدست آمد. با تعیین حد بحرانی این عنصر در خاک های زراعی منطقه و استفاده از نقشه احتمال آن با روش کریجینگ شاخص مشخص شد که حدود ۸۰ درصد از اراضی منطقه دچار کمبود روی هستند.

تغییرپذیری خاک, روی, زمین آمار, کریجینگ شاخص, حد بحرانی, سویا