مهدی نیک منش - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
اشرف سراج - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

رودکی از شاعرانی است که تاکنون دیوان او یافته نشده و مجموعه­اشعاری که امروزه از وی در دست است از تذکره­ها، فرهنگ­های لغت، کتاب­های بلاغی و کتاب­های تاریخی جمع­آوری شده است. مجموعه اشعاری که نفیسی از منابع بیان اشاره فراهم کرده، مبنای بسیاری از پژوهش­هایی قرار گرفته که بعدها درباره اشعار رودکی انجام شده است. هرچند وی کوشیده است اشعار منسوب به رودکی و دیگر شاعران را از هم جدا کند، هنوز ابیاتی در دیوان رودکی وجود دارد که از لحاظ سبکی به دوره­های بعدی شعر فارسی و شعر دیگر شاعران مانندتر است. در این پژوهش با بررسی تاریخی و سبک شناسی درباره رد انتساب قطعه­ای از رودکی با مطلع زیر بحث می شود: مرا ز منصب تحقیق انبیاست نصیب چه آب جویم از جوی خشک یونانیقطعه­ای که در دیوان و مجموعه شعرهای رودکی به کوشش نفیسی (۱۳۴۱)، دانش پژوه (۱۳۷۴)، احمدنژاد (۱۳۷۵)، قادر رستم (۱۳۹۱) و دهقانی (۱۳۹۴) جزء اشعار رودکی و در مجموعه های امامی (۱۳۸۷) و شعار (۱۳۸۹) جزء اشعار منسوب به رودکی ذکر شده است. نخجوانی (۱۳۳۳) آن را در «دیوان قطران» آورده و رواقی (۱۳۹۹) نیز شاعرآن را قطران نوشته است. براساس نتایج پژوهش، قدیمی­ترین منابعی که این قطعه در آن ها به رودکی و قطران نسبت داده شده، مربوط به پس از قرن یازدهم است. از لحاظ سبکی استفاده زیاد از واژه­های عربی، فراوانی واژه­ها و تصاویر انتزاعی، وجود عبارت های دینی، شرع­گرایی و فلسفه­ستیزی و تفاخر، انتساب آن را به رودکی و قطران رد می­کند. این ویژگی­ها نشانگر سبک شعر در قرن ششم است.

رودکی, قطران تبریزی, متن شناسی انتقادی, سبک شناسی لایه ای