محبوبه فرزندی - کارشناس ارشدهواشناسی کشاورزی
حجت رضایی پژند - کارشناس ارشدهیدرولوژی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحدمشهد
نفیسه سید نژاد گلخطمی - دانش آموخته ارشد هواشناسی کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

تشکیل جزیره حرارتی در شهرهای بزرگ یکی از مخاطرات محیطی جدید به علت توسعه بی رویه شهرها قلمداد می شود. دمای کره زمین از قرن ۱۹ میلادی در حال افزایش است.  جزیره حرارتی کلان شهرها از دو مولفه گرم شدن جهانی و گرم شدن به علت توسعه شهری (رشد جمعیت، توسعه شهری، تغییر کاربری و ...) به وجود آمده است. بررسی این دو مولفه برای شهر مشهد با آمار دراز مدت دمای ۱۲۷ ساله هدف این مقاله است. نقطه تغییر دمای سالانه مشهد با روش همبستگی سیستم خاکستری سال ۱۳۵۹ به دست آمد. متوسط دما قبل و بعد از ۱۳۵۹ به ترتیب ۵/۱۳ و ۱/۱۵ با اختلاف ۶/۱ درجه سانتیگراد بوده و روند افزایشی دارد. این افزایش حدود ۳ درجه افزایش را برای سال ۱۳۹۲ نشان می دهد. معادله خط روند خطی شهر مشهد پس از نقطه شکست با ضریب تعیین  و آماره آزمون ۰۹۳۳/۰ (دارای روند) است. در حالی که این آماره قبل از نقطه شکست ۰۰۳۵/۰  (بدون روند) می باشد. افزون براین دمای سالانه سه ایستگاه کرتیان، بار-اریه و النگ اسدی که خارج از مشهد و در مجاورت آن قرار دارندبرای مقایسه وجود جزیره حرارتی نیز بررسی شد. روش همبستگی سیستم خاکستری نقطه شکست این سه ایستگاه را بین سال­های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۹ نشان داد. این تحلیل نشان داد که افزایش دمای سالانه در مشهد و سه ایستگاه حومه با اندک تفاوتی تقریبا هم زمان هستند. شیب خط روند این سه ایستگاه محاسبه که با آزمون خط رگرسیون در سطح یک درصد معنی دار شد. تفاضل شیب خط روند گرم شدن شهر مشهد با ایستگاه برون شهری النگ اسدی محاسبه شد. علت انتخاب ایستگاه النگ اسدی هم ارتفاع بودن و مجاور بودن آن با مشهد است. نتیجه نهایی نشان داد که جزیره حرارتی در شهر مشهد از حدود سال ۱۳۶۰ با شیب ۰۹۳/۰ شروع شده است. تفاوت دمای سالانه تا سال ۱۳۹۲ حدود ۳+ درجه سانتی­گراد است. رابطه بین لگاریتم رشد جمعیت و اختلاف دما  به صورت یک الگوی استاندارد شده ارائه شد که وجود جزیره حرارتی را تایید می کند.

جزیره حرارتی, گرمایش جهانی, مشهد, سیستم خاکستری, نقطه شکست