شمس اله سراج - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام
هدی حبیبی منش - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

یکی از چالش برانگیزترین مسائل در تاریخ اندیشه فلسفی-کلامی دنیای اسلام، تحلیل مساله حدوث و قدم عالم بوده است. شمس الدین محمد بن نعمت الله گیلانی مشهور به ملاشمسای گیلانی، حکیم و مفسر ایرانی قرن یازدهم هجری و از بنام ترین شاگردان میرداماد در مکتب فلسفی اصفهان است. ملاشمسا به پیروی از استاد خویش، میرداماد، قائل به نظریه «حدوث دهری» است. ملاشمسا در توضیح و تبیین نظریه حدوث دهری، به رد نظریه «زمان موهوم» متکلمین پرداخته و برای ابطال این نظریه از قاعده ترجیح بلا مرجح، استفاده از تقسیم بندی امر موهوم و قاعده محال بودن تسلسل بهره گرفته است. او نظریه «ایجاب خاص» فلاسفه را که به ادعای متکلمین، مستلزم قدم عالم است، تببین کرده و از این نظریه دفاع کرده و بر آن است که فلاسفه ترجیح بلا مرجح را محال می دانند، ولی ایجاد حادث را متوقف بر شرط حادث نمی دانند، بلکه علم فاعل به مصلحت را در ترجیح ایجاد عالم کافی می دانند.

ملاشمسای گیلانی، حدوث عالم، زمان موهوم، ایجاب خاص